Nhiều người vẫn hay quan niệm thuốc dạng viên uống khi vào dạ dày sẽ tan rã và được nghiền thành bột nên đã bẻ nhỏ thuốc, thậm chí tán nhỏ, cà nhuyễn hoặc mở viên nang để lấy hạt nhỏ, bột ra uống. Đặc biệt, với người già và trẻ em, do khó nuốt nên thường hay bẻ nhỏ thuốc. Cách dùng thuốc này có nên?
Không phải bất kỳ thuốc nào, người bệnh cũng phải để nguyên mà uống. Một số loại thuốc cho phép bẻ nhỏ ra. Tuy nhiên số này không nhiều mà đa phần các trường hợp khi dùng thuốc viên đều không được phân nhỏ, hoặc mở viên nang để lấy bột, vi hạt ra uống. Vì như vậy không chỉ làm giảm chất lượng điều trị của thuốc mà còn có thể gây tai biến do thuốc. Dưới đây là một số dạng thuốc cần uống nguyên vẹn hoặc giữ nguyên vẹn dạng viên cho đến khi sử dụng:
Thuốc bao tan ở ruột: đây là dạng thuốc giúp thuốc không tan rã ở dạ dày mà chỉ tan rã ở đầu ruột non (tá tràng) và phóng thích dược chất ở ruột. Mục đích của thuốc bao tan ở ruột là: ngăn ngừa dược chất phóng thích ở dạ dày, gây hại cho niêm mạc dạ dày, thí dụ viên nén bao tan ở ruột Aspirin pH8; ngăn ngừa dược chất bị huỷ hoại bởi axit dịch vị, thí dụ viên nang Zymoplex… Vì vậy, đối với thuốc viên bao tan ở ruột, rất cần uống nguyên vẹn cả viên, không bẻ nhỏ, kể cả nhai, ngậm.
Thuốc phóng thích dược chất kéo dài: đây là dạng thuốc có bao một lớp màng mỏng đặc biệt hoặc có khung trơ (matrix) chứa thuốc, sẽ phóng thích dược chất trong suốt thời gian di chuyển trong ống tiêu hoá để cho tác dụng kéo dài (phóng thích dược chất suốt 12 hoặc 24 giờ, vì vậy chỉ cần uống thuốc một hoặc hai lần trong ngày thay vì uống 3 – 4 lần đối với dạng thuốc cổ điển cho tác dụng nhanh). Đối với dạng thuốc này, lưu ý chữ viết tắt sau tên thuốc sẽ cho biết dạng thuốc: “phóng thích dược chất kéo dài” hoặc “cho tác dụng chậm, cho tác dụng lặp lại, cho tác dụng được kiểm soát” như: Adalate LA (LA: Libération Allongée, Long Acting), Procan SR (SR: Sustained Release), Adalat Retard, Polaramine Repetabs (Repetabs: Repeat-Action Tablets), Carbiset TR(TR: Time Release), Dilacor XR (XR: Extended Release), Dimetapp Extentabs, Ditropan XL (XL: Extended Release), Dina Cire CR (CR: Controlled Release)… Đặc biệt, dạng thuốc này chứa liều cao hơn dạng thuốc thông thường nên phải dùng đúng số viên, số lần trong ngày theo chỉ định. Nếu dùng sai có thể gây quá liều nguy hiểm và đặc biệt, không được nhai, bẻ nhỏ hoặc mở viên nang.
Chỉ được bẻ viên thuốc có khắc rãnhKhi uống thuốc viên, nên hỏi kỹ dược sĩ về cách dùng theo đúng chỉ định điều trị. Nếu có bảng hướng dẫn, nên đọc kỹ trước khi dùng để biết: nhai hay ngậm; có cần lắc lọ thuốc, hoà viên thuốc trong nước cho tan trước khi uống; uống thuốc trước, sau hay cách xa bữa ăn; tác dụng phụ là gì… Những loại thuốc cho phép bẻ sẽ có khắc rãnh trên viên thuốc. Dùng khăn giấy sạch bọc viên thuốc để bẻ hoặc dùng dao khô, sạch để cắt. |
Thuốc ngậm dưới lưỡi: thuốc loại này không được nghiền, bẻ nhỏ mà phải giữ nguyên vẹn để đặt dưới lưỡi và ngậm cho tan. Bởi nếu bẻ nhỏ, nghiền nát sẽ phá vỡ và làm hỏng dạng thuốc, thí dụ như thuốc Sorbitrate Sublingual, Ergomar…
Thuốc sủi bọt: đây là dạng thuốc phải giữ nguyên viên, thậm chí phải bảo quản thuốc thật tốt và chỉ uống sau khi hoà tan trong lượng nước vừa đủ để sủi bọt và tan hết hoàn toàn. Không bao giờ được bẻ nhỏ viên sủi bọt hoặc bỏ nguyên viên vào miệng uống. Lưu ý, dạng thuốc sủi bọt luôn chứa tá dược rã sinh khí là natri bicarbonat hoặc natri carbonat, khi hoà vào nước sẽ phản ứng với axit citric cũng là tá dược phóng thích khí CO2 gây sủi bọt. Nói cách khác, thuốc sủi bọt luôn chứa natri, có thể gây tăng huyết áp đối với người bị sẵn bệnh lý này và đang kiêng muối.
Thuốc chứa dược chất rất đắng hoặc gây hại cho một số người: một số thuốc như Betapen-VK, Cipro, Ceftin, Desyrel, Equanil… là phải uống nguyên viên. Nếu bẻ nhỏ, nghiền nát, bệnh nhân sẽ không chịu được vị đắng của dược chất. Một số thuốc như Dolobid, Feldence, Posicor… nếu cà nhuyễn hoặc mở viên nang, bột thuốc sẽ phân tán, tiếp xúc với da hoặc niêm mạc gây kích ứng. Thậm chí, có thuốc như Propecia, Proscar được khuyến cáo không được nghiền, bẻ nhỏ vì nếu bột thuốc bị phân tán, xâm nhập qua cơ thể phụ nữ mang thai (qua đường miệng, mũi, dính vào tay sau đó vào miệng) sẽ ảnh hưởng đến thai.
Vì tính chất quan trọng của việc tuân thủ phải giữ nguyên vẹn thuốc viên khi uống, hàng năm hội dược sĩ bệnh viện Mỹ (ASHP) đều đăng tải danh mục cập nhật các thuốc không được nghiền, bẻ nhỏ, mở viên nang trên tạp chí Dược bệnh viện (Hospital Pharmacy), giúp các dược sĩ theo đó hướng dẫn cách sử dụng thuốc hiệu quả cho người dùng.
PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức
Giảng viên chính bộ môn dược, Đại học Y dược TP.HCM
