Hiện có khoảng 15 vạn người nghiện ma túy ở nước ta, trong đó khoảng 5% ở tuổi chưa thành niên (dưới 18 tuổi) và một nửa trong số 5% đó là dưới 16 tuổi. Gia đình đóng vai trò chính trong việc các em lạc lối.
Từ sự cố gia đình
Gia đình có sự cố là nguyên nhân đầu tiên dẫn trẻ em đến với ma túy. “Sự cố” có thể là bố mẹ bất hòa, ly hôn, ly thân; bố mẹ phạm pháp; bố – mẹ hoặc cả hai đều qua đời; trong nhà có người nghiện ma túy. Trong số 70 em được khảo sát tại đề tài cấp bộ “Ảnh hưởng của gia đình đối với trẻ em nghiện ma túy” do TS Nguyễn Thị Khoa, Trung tâm Nghiên cứu khoa học về Gia đình và Phụ nữ làm chủ nhiệm thì có tới 64 em rơi vào hoàn cảnh như trên.
Theo TS Nguyễn Thị Khoa, trẻ em sống phụ thuộc vào gia đình. Khi bố mẹ không hòa thuận, con cái chịu rất nhiều thiệt thòi. Đáng tiếc là, ở nhiều gia đình, mọi điều xấu, tốt trong quan hệ giữa cha mẹ lại diễn ra công khai trước mắt con, nên trẻ biết hoặc chí ít là cảm nhận được rằng bố mẹ chúng sống không hòa thuận. Đ.C. Đ, 12 tuổi ở Hòa Bình tâm sự: “Bố mẹ cháu luôn cãi nhau, bố bán nhà để đánh bạc và uống rượu rồi đuổi mẹ. Mẹ cháu vào miền Nam bán thuốc lá. Tám tuổi, cháu bỏ nhà, cứ đi bộ theo đường quốc lộ, đến Hà Đông, rồi Hà Nội. Tại đây, cháu gặp một anh rủ cháu đi ăn cắp và hút ma túy”.
Phân tích những trường hợp trẻ em bắt đầu sử dụng ma túy có khởi nguồn từ sự bất ổn của gia đình cho thấy, chúng chịu tác động rất lớn của mối quan hệ giữa bố và mẹ. Quan hệ bố mẹ làm cho “môi trường” gia đình vui hay buồn, tốt hay xấu. Khi bố mẹ bất hòa, phản ứng của những đứa con chỉ có thể là im lặng, lo sợ theo dõi diễn biến của sự kiện hoặc bỏ đi chơi, đi bụi. 10 em được hỏi thì có tới 8 em nói rằng, chúng không dám tham gia vào những trận cãi nhau của bố mẹ. Bỏ nhà ra đi, thời gian dài ngắn khác nhau, để rồi kết cục thường là tìm đến những trẻ lêu lổng, cùng chán gia đình như mình để kết bạn.
Gia đình có người nghiện ma túy cũng là nguyên nhân đưa đẩy trẻ em nghiện. Trong số 70 trẻ khảo sát có tới 16 trẻ cho biết trong gia đình (họ hàng) có người nghiện ma túy. L.N.T, 15 tuổi, quận Ba Đình cho biết: “Bố cháu hút thuốc phiện từ năm cháu mới học lớp 1. Đến khi cháu khoảng 10 tuổi, bố cháu chuyển sang heroin. Năm cháu học lớp 6 thì bố mẹ cháu sống ly thân. Cháu chán gia đình, chán học nên bỏ học và nhập theo bọn hút heroin ở trong ngõ, lúc đó cháu 13 tuổi”. Ảnh hưởng trực tiếp từ người nghiện trong gia đình đến trẻ em còn có thể thấy rõ qua việc người nghiện mách cho trẻ cách thức che mắt gia đình hay bày cho chúng cách xoay xở tiền bạc, kể cả trộm cắp, để mua thuốc. Anh sai em, thậm chí bố sai con đi mua thuốc, chỉ cách chọn thuốc “ngon”, chỉ chỗ mua rẻ và dễ mua, thậm chí có người còn dạy trẻ em cách sử dụng bàn đèn, quấn tẩu.
Ngôi nhà chung cho trẻ lạc lối
Dẫu tác hại của việc sử dụng ma túy được tuyên truyền rộng rãi nhưng ở nhiều gia đình, nhận thức của người lớn vẫn ở mức i tờ. Họ không hề biết sự lôi kéo của những con nghiện trong nhà đối với đứa con chưa thành niên của mình. Sự quan tâm cũng như việc thực hiện chức năng giáo dục ở nhiều gia đình không đầy đủ, đúng mức. Nhiều ông bố bà mẹ không biết con học kém, bỏ học hay chơi với bạn xấu. Có gia đình cho con tiền nhưng không kiểm tra xem chúng sử dụng như thế nào; không ít ông bố quá chiều con, mải làm kinh tế… đã dồn hết trách nhiệm giáo dục lên vai người mẹ. Trên thực tế cũng có không ít bà mẹ “sợ” con, dung túng những việc làm sai trái, đặc biệt khi đó lại là con trai duy nhất hay đích tôn của dòng họ.
Theo TS Nguyễn Thị Khoa, ma túy gắn liền với hành vi lệch chuẩn, tệ nạn xã hội và phạm pháp. Trong khảo sát do bà và các cộng sự tiến hành, có tới 90% các cháu đã từng ăn cắp ngoài đường phố, 100% các cháu mang của cải gia đình bán lấy tiền mua ma túy. Nhưng bản chất hiện tượng nghiện ma túy của trẻ em khác với người lớn. Các nhà khoa học phân tích rằng, hành vi sử dụng ma túy về cơ bản là trái với bản chất của trẻ em. Vì vậy, để trẻ không lạc lối phải bắt đầu từ gia đình nhưng với những em đã đi sai đường, có lẽ cần có một trung tâm chuyên lo về vấn đề trẻ em nghiện ma túy để giúp chúng cứu vãn tuổi thơ cũng như cuộc đời còn rất dài phía trước.
