Lựa chọn nào cũng có lý của nó, miễn trước hết trẻ em phải trở nên con người có giáo dục. “Còn nó muốn làm gì, trở thành ai, thành cái gì? Đó phải là quyết định của chính nó.”
Ngày đó đi dạo ở Bờ Hồ (Hà Nội), tôi chứng kiến một cảnh tức cười: Một cô Tây da trắng, chừng 35 tuổi, lững thững đi bộ đến gần Thủy Tạ, đằng sau cô là một bé con tây khóc tức tưởi đi theo. Một bà người Việt chứng kiến sự việc, bực tức kéo tay cô tây, ‘chém gió’ nhắc: “Mẹ cái kiểu gì vậy, con khóc mà cứ lờ tịt!”. Sẵn biết tiếng Anh, tôi dịch đoạn đó cho cô.
Cô Tây quay sang nhờ tôi giải thích cho bà người Việt: “Cháu 3 tuổi rồi, hôm nay trời nắng đẹp, không gắt, cháu ăn sáng no nê, tắm sạch, đại tiểu tiện xong rồi, không ốm đau gì, vậy không có lý gì phải khóc cả! Cháu nó hờn đòi bế vô cớ… không chiều được! Lúc nào cháu thực sự mệt thì mẹ con sẽ cùng nghỉ.”
Con phải tự đi bằng đôi chân của mình
Trong khá nhiều trường hợp, các bậc cha mẹ phương tây khác hẳn các bậc cha mẹ Á đông, trong đó có người Việt, về cách dạy con.
Rời ti mẹ, trẻ con phương tây thường được/bị đặt ngồi trên ghế riêng để tự ăn. Sang nhà nhiều bạn gốc Anglo, tôi thường thấy cháu bé mới hai, ba tuổi, ngồi trên ghế cao, thắt dây bảo hiểm, ăn sáng. Nhiều khi các cậu bỏ thìa, bốc thẳng tay vào bát bột lúa mạch vốc đưa lên miệng, khi vội, các cậu bưng bát úp, “trát luôn” lên mặt, ăn cho nhanh.
Còn ở Việt Nam, ta thấy ông, bà, cha hoặc mẹ của trẻ, mấy năm nay thêm ô-sin, thường bưng bát chạy theo dùng thìa đút cho trẻ nhỏ. Ngay ở các nhà giữ trẻ, các cô nuôi dạy trẻ vẫn hàng ngày tập trung các cháu, xúc đứa này một miếng, đứa kia một miếng… Roi và đũa cả được dùng để thiết lập “đồng thuận.”
Trong gia đình, thiết lập những nền nếp và thời gian biểu thường rất dễ, nhưng thực hiện phải kiên trì. Rachel, người mẹ ở Sydney có cặp sinh đôi trai năm nay 6 tuổi kể: ”Chúng tôi quy định đúng 8.30 tối là các cháu phải vào giường, mẹ hoặc bố sẽ đọc cho một hai trang truyện, rồi ngủ. Nếu không ngủ thì cứ nằm im cho anh/em ngủ.”
Ngược lại, anh chị tôi người Việt trước ở quận Hai Bà Trưng, hiện định cư ở vùng Cabramatta, thản nhiên: “Bố mẹ thức bao lâu thì trẻ con thức bấy nhiêu.” Nhiều khi mải xem phim Hàn Quốc, anh chị bỏ bẵng cho hai con lăn lộn thức tận 11, 12 giờ đêm, lăn ra ngủ khi chúng quá mệt.
Tính tự lập của trẻ con trong các gia đình phương tây (Anglo) ở Sydney cũng được hun đúc bằng cách các cháu được tham gia vào các hoạt động trong nhà. Rửa bát, quét nhà, hút bụi, hoặc đổ rác thường là những phần trong thời gian biểu của trẻ con. Tôi đã đọc ở sách đâu đó rằng lứa tuổi từ 4 đến 6, trẻ con rất muốn bắt chước và hưng phấn làm việc giúp đỡ bố mẹ, cái nết bắt đầu từ đó. Nếu nuông các cháu qua giai đoạn này thì việc tạo nền nếp sẽ khó hơn nhiều.
Trừ những gia đình cực kỳ giàu có, rất hiếm gia đình Úc có người giúp việc. Thảng hoặc có cha mẹ nào quá bận bịu, thì trả tiền có người đến dọn nhà độ vài tiếng một tuần, trong lúc chủ nhà đi vắng. “Cậu cứ tưởng tượng cảnh nhà mình toàn người thân, tự nhiên có ai lạ lẫm đi ngễu nghện trong nhà? Chướng ghê lắm!”, đồng nghiệp Diana của tôi nói.
Một ví dụ về việc ô-sin làm hỏng việc nhà là chuyện hai người bạn tôi: Chồng là kỹ sư xây dựng người Anh, vợ là trưởng phòng PR tài giỏi người Úc-Anglo, sống ở Singapore và sinh cháu Michael, nay 7 tuổi. Do anh lẫn chị đều đi làm cả ngày, nên Michael bị giao phó cho cô giúp việc người Philippines. Sau một thời gian ngắn cháu Michael bắt đầu nói thứ tiếng Anh “bồi” của cô giúp việc, đòi bế, đòi đút thức ăn, và ăn vạ nếu không có ai nựng.
Tập quán ở những vùng đông di dân Việt và Á Đông ở Úc, nói chung, vẫn có thói quen bố mẹ “bao cấp” con cái. Con làm gì bố mẹ cũng đắm đuối giúp, hy sinh tất cả cho học tập. Trong trường trung học của con tôi, ít khi thấy học sinh gốc Á châu tham gia vào các hoạt động ngoại khóa như thể thao, nhạc, họa hay công tác từ thiện do trường tổ chức. Chúng dành phần lớn thời gian vào học thêm, ngay từ lớp 7, để luyện thi đại học(!)
Lao động, giao tiếp và tự quyết
Hai “thiếu gia” nhà tôi, hồi 9 và 13 tuổi, nghe trẻ con hàng xóm xui khiến, một hôm về xung phong rửa xe cho bố. Tôi kiếm cho mỗi cậu một đôi găng cao su và dạy cách trộn nước rửa, xoa xà phòng và xì nước. Hai cậu “phá phách” nửa buổi chiều, ướt sũng nước vì chúng vác vòi bơm tấn công nhau, nhưng cũng rửa xong chiếc xe. Rồi chúng khoe rằng có bác hàng xóm, sức yếu, thấy vậy đã sang nhờ lần sau rửa xe của bác, bác hứa trả mỗi cậu 10 đô. Hai cậu giờ rất khoái rửa xe vì vừa có tiền ăn kem, vừa được dịp xịt nước đánh trận.
Những công việc nhỏ quanh khu phố ở Sydney cho trẻ con gồm đi đưa quảng cáo, đẩy xe báo đi bán ngày thứ bảy hoặc chủ nhật, hoặc theo xe bán kem phụ giúp khi nghỉ học. Thi thoảng tôi thấy những toán thiếu niên, lớp 7 lớp 8 đi vào các khu phố quyên tiền giúp người nghèo, người tàn tật, hay tài trợ những chương trình cứu hộ biển ở Sydney. Dĩ nhiên đằng sau các toán thiếu niên đó là cha mẹ hoặc thầy giáo lái xe đưa chúng đi. Họ bao quát cảnh giác, sẵn sàng bảo vệ các cháu nếu có manh nha những nguy hiểm về ấu dâm hay bạo lực.
“Tính tự tin và khả năng suy nghĩ độc lập của trẻ con bắt nguồn từ khả năng giao tiếp. Ví dụ, nếu ai gọi điện đến nhà, cháu nghe điện thoại, nói chuyện đàng hoàng. Biết chào, và cám ơn người đã gọi đến,” cô giáo Jo ở tây Sydney giảng giải.
Lyn, bà mẹ 4 con ở vùng Ryde, tây bắc Sydney nhận xét: “Gặp ai cũng chào, biết cám ơn và giải thích cám ơn ‘vì việc gì?’ (thank you for….) chứ không cám ơn suông, và hiểu thế nào là ‘lời hứa.’ Đã hứa thì phải làm. Không làm thì giải thích vì sao không làm. Đó là những căn bản trong giao tiếp mà trẻ con tuổi nào học cũng không quá sớm.”
Kỹ năng ứng xử và giao tiếp (communication and interpersonal skills) là tiêu chuẩn tiên quyết trong tuyển dụng công việc ở khắp nơi trên thế giới. Giới trẻ phương Tây thường tự tin đi du lịch ba lô hay thoát ly công tác nước ngoài vài tháng đến vài năm nhưng phần nhiều không mắc vòng tội lỗi. Mà dẫu có mắc nạn, thì thường chúng biết tự đứng dậy.
Khi trò chuyện với con cái, tôi thường thấy cha mẹ ở Úc khơi gợi: Về việc này thì con quyết định ra sao? Và các cô cậu nhỏ rất khoái khi được tự quyết định, dẫu sự việc chỉ liên quan tới những điều nho nhỏ như mặc áo màu xanh hay màu đỏ. Cũng có lần tôi thực ấn tượng khi nghe một thiếu nữ 15 tuổi bàn về hoạt động của hội Chữ Thập Đỏ quốc tế ở Đông Timor. Cháu nói đã quyết định sẽ đóng chút ít tiền riêng của cháu vào quỹ giúp đỡ người mù chữ ở đất nước mới mẻ đó.
Tận cùng của giáo dục là gì?
Ước muốn của con người ta là đa dạng, mà hoài bão của tuổi trẻ thật vô bờ bến.
Kiếm vài bộ áo quần hàng hiệu xịn, xe thể thao bóng bẩy và xả láng ở khách sạn năm sao hay tập đi quyên tiền giúp đỡ người nghèo? Chăm lo doanh nghiệp để kiếm việc, dành mua nhà rồi mua thêm nhà cho thuê, hay chu du thế giới học khôn? Quyết chí làm quan hay đắm say vào con đường nghệ thuật thơ ca, văn sĩ hay thể thao? Quyết lấy cho được một tấm chồng giàu hay vợ triệu phú để hãnh tiến, hay vào đại học kiếm bằng PhD… Nhiều, nhiều nữa các lựa chọn.
Lựa chọn nào cũng có lý của nó, miễn trước hết trẻ em phải trở nên con người có giáo dục. “Con tôi lớn, phải thành người tự lập, có bản lĩnh, suy nghĩ độc lập và ứng xử cho ra hồn người”, bạn tôi nói. “Còn nó muốn làm gì, trở thành ai, thành cái gì? Đó phải là quyết định của chính nó.”
