“Không” là từ con trẻ không muốn nghe và cũng là từ mà bạn không muốn nói. Vậy có nhất thiết bạn phải nói “không” khi từ chối con một điều gì đó? Có rất nhiều cách thông minh và khéo léo mà các bậc cha mẹ có thể áp dụng để nói không với con mình một cách tế nhị mà hiệu quả.
Nếu thử đếm số từ “không” mà bạn nói với con mình trong một tháng, một tuần, hay thậm chí chỉ một ngày thôi, bạn có thể sẽ bị bất ngờ khi thấy con số vượt quá tưởng tượng của mình. Và điều ấy không chỉ khiến cả mẹ cả con mệt mỏi, khó chịu mà còn gây ra những tác hại lớn hơn những gì bạn nghĩ. Theo kết quả từ các cuộc nghiên cứu, những đứa trẻ phải nghe bố mẹ nói “không” quá nhiều lần sẽ có kỹ năng ngôn ngữ kém hơn những đứa trẻ thường nhận được phản hồi tích cực từ bố mẹ.
Thêm vào đó, các chuyên gia cũng cho biết rằng từ “không” sẽ không còn hiệu quả nếu nó bị lạm dụng. Một số bé sẽ tỏ ra quen với từ này và không lắng nghe nữa, số khác lại tỏ ra sợ hãi và ám ảnh với những gì bố mẹ đã nói – và cả hai cách phản ứng này đều ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển về nhân cách và phép cư xử của bé về sau.
Vậy, cha mẹ phải làm gì để ngăn chặn hoặc từ chối một hành động không tốt của con mình? Thay vì nói “được phép” hoặc “không được phép” với con, bạn hãy thiết lập những giới hạn để bé có thể tự giác vâng lời. Ngoài ra, giáo sư tâm lý học Howard Garner tại Đại học Harvard còn đưa ra 5 cách để các bậc cha mẹ có thể nói “không” với con mình một cách thông minh và hiệu quả nhất.
1. Chấp nhận những đòi hỏi một cách thông minh
Khi con đòi ăn kẹo hoặc đòi bạn dẫn đi mua sắm, bạn thường nói: “Con không được phép ăn kẹo trước bữa tối,” bé bắt đầu dậm chân khó chịu; nếu bạn tiếp tục nhấn mạnh rằng bé không được phép làm điều đó, bé sẽ càng dậm chân mạnh hơn như một sự phản kháng. Các bậc phụ huynh dường như đã quen với điều này nhưng Tiến sĩ Bruce Grellong – chuyên gia tâm lý gia đình và trẻ em thành phố tại New York – cho biết: “Một số đứa trẻ sẽ không thể hiểu hoặc không thể chấp nhận sự áp đặt của bố mẹ nếu họ chỉ nói ‘không’.”Vì vậy, bạn đừng nói không với con mà hãy nói “vòng vo” một chút, kiểu như: “Được thôi, con sẽ ăn một cái kẹo sau bữa tối, còn bây giờ con hãy ăn một quả táo nhé!”. Cách nói này sẽ khiến bé cảm thấy dễ chịu và dễ vâng lời bạn hơn.
2. Đưa ra lời giải thích và bày tỏ cảm xúc của bạn
Tìm cách giải thích vì sao con mình lại có những biểu hiện ngang bướng như đạp chân lên bàn hay vùng vằng giận dỗi và nói cho bé biết rằng cách cư xử như vậy khiến bạn rất khó chịu. Bạn có thể nói với con rằng: “Con cứ tiếp tục đạp như thế là bàn sẽ bị hỏng, và con đang làm mẹ buồn đấy. Đừng làm thế nữa con nhé!” Mặc dù câu nói này có vẻ như vô ích đối với một đứa trẻ đang giận dỗi nhưng thực ra, bạn đang dạy cho con về cách ứng xử và bé sẽ tiếp thu được bài học này.
Các chuyên gia tâm lý cho rằng cách nói như vậy sẽ giúp con bạn hiểu rằng những gì bé làm luôn ảnh hưởng đến những người xung quanh và chính bé sẽ học được sự cảm thông. Có thể, con chưa hình thành và phát triển được ngay sự quan tâm của mình đến cảm xúc của người khác, nhưng những lời “chân tình” của bạn sẽ là những bài học nhỏ dần tác động và có ảnh hưởng sâu sắc đến con bạn.
3. Cho con sự lựa chọn
Chẳng hạn, trong trường hợp đứa trẻ hiếu động nhà bạn ném một quả bóng vào phòng khách khiến bạn giật cả mình. Thay vì nói: “Không được ném bóng trong nhà!”. Bạn hãy nói: “Con có thể lăn bóng trong nhà hoặc đem bóng ra ngoài và tự do ném nếu con thích.” Cách đưa ra hai sự lựa chọn này sẽ giúp bé cảm nhận rằng mình không hề bị thống trị mà cũng có quyền lựa chọn trong mọi tình huống.
Các chuyên gia cũng nói thêm rằng, đối với những đứa trẻ từ 1 đến 3 tuổi, phụ huynh nên khuyến khích bé đưa ra những lựa chọn đơn giản để bé phát huy sự độc lập của mình. Tuy nhiên, không nên cho bé quá nhiều sự lựa chọn, đối với trẻ nhỏ thì chỉ cần cho hai sự lựa chọn là đủ rồi.
4. Chỉ tận tay
Ví dụ đưa ra là, một em bé hai tuổi đang đánh vào tay em nhỏ của mình. Người mẹ hét lên: “Con không được làm thế! Dừng lại ngay!” Câu nói này dường như vô dụng đối với nhiều đứa trẻ. Các chuyên gia tâm lý giải thích rằng: “Bé sẽ không chịu dừng lại hành động của mình mặc cho người lớn la hét và ngăn cản bởi vì bé không biết phải làm điều gì khác thay cho việc đó.” Trong trường hợp như trên, một người mẹ khéo léo sẽ nói: “Con hãy hôn em bé đi, như vậy em sẽ thích hơn đấy,” hoặc những lời gợi ý tương tự có tác dụng tích cực. Bạn không phải tốn hơi sức la hét mà bé vẫn ngoan ngoãn vâng lời.
Trẻ em thường rất hiếu động và đôi khi có những hành động phá phách tuy không nhằm mục đích gì. Trong những trường hợp này, những câu nói “không được” hay “dừng lại ngay” dường như không hề phát huy tác dụng. Tất nhiên, thế không có nghĩa là bạn cứ để mặc con muốn làm gì thì làm. Bạn hãy yêu cầu trẻ dừng hành động nghịch phá bằng một cách nói dễ chịu và hài hước một chút. Nhiều khi, chính con trẻ cũng không nhận ra được là mình đang làm gì nếu bạn không nhắc nhở. Chẳng hạn, nếu bé cứ dùng chân đá liên tục vào một vật dụng nào đó, bạn hãy nói: “Con hãy nói với chân của mình là đừng đá vào [đồ vật này] nữa nhé”. Bé sẽ ý thức được vai trò của mình, bé không hề bị mẹ ra lệnh mà chính bé đang được “ra lệnh” cho đôi chân của mình. Có thể, bé sẽ im lặng và nghĩ ngợi trong giây lát, nhưng chắc rằng bé sẽ nghe theo lời bạn.
5. Tầm quan trọng của giọng điệu
Các chuyên gia tâm lý cho rằng, trẻ em thường bước đầu hiểu từ “không” mà bố mẹ nói thông qua giọng điệu của họ. Vì vậy, bạn có thể không cần dùng những từ phủ định mà hãy dùng đến giọng điệu – những giọng điệu thật đặc trưng mà bạn chỉ nên sử dụng trong những trường hợp thực sự cần thiết để con không bị “lờn thuốc”. Cụ thể là chỉ khi nào bé phá phách hay có những đòi hỏi không hợp lý bạn mới sử dụng giọng điệu này.
Bên cạnh đó, bạn cũng có thể sử dụng những dấu hiệu khác như một cái nhìn, một cử chỉ để con bạn nhận ra rằng bạn đang không hài lòng và yêu cầu bé dừng lại. Cách ký hiệu cũng là phương pháp khá hiệu quả và được nhiều phụ huynh lựa chọn để uốn nắn con mình.Bên cạnh đó, bạn cũng đừng nên tỏ ra quá khắt khe ngăn cản trong khi con đang phấn khích với trò chơi của mình. Sự giới hạn quá mức là điều không tốt cho mọi đứa trẻ. Vì vậy, cách tốt nhất là bạn hãy tham gia trò chơi cùng con để bé xem bạn là “đồng minh”, sau đó lôi kéo sự chú ý của bé sang vấn đề khác, một trò chơi khác hoặc dừng trò chơi đó lại.
