Kỹ năng nào cho trẻ đang sống ở một đô thị bình thường?

Hôm qua tôi thấy cư dân mạng và rất nhiều bạn bè tôi xôn xao về chuyện có một ông bố trẻ cho hai đứa con mới học mẫu giáo và lớp 3 của mình leo Fanxipan với câu nói ‘nổi tiếng’ được anh nhắc lại đầy ‘tự hào’ là “Hoặc con tiếp tục đi, hoặc ba sẽ ném thẳng con xuống vực”. Tôi có tò mò tìm đọc. Sau khi đọc hết bài báo, tôi không chỉ trích, nhận xét tốt, xấu về việc làm của người cha, tôi chỉ muốn nói về cách dạy trẻ kỹ năng sống.

Ở đây, tôi hiểu là người cha muốn dạy cho con về kỹ năng sinh tồn chứ không đơn thuần là rèn luyện sức khỏe, song tôi cho là anh chưa xác đúng kỹ năng sinh tồn cần thiết cho trẻ ở lứa tuổi của con anh – 5 đến 8 tuổi – là gì. Điều này còn tùy thuộc vào môi trường đứa trẻ đang sống. Bởi vì rèn luyện cho chúng những kỹ năng sinh tồn chẳng phải để chúng có thể tự lo cho thân ở những tình huống khó khăn mà chúng có khả năng sẽ gặp phải, mà trước tiên là ở ngay tại môi trường chúng đang sống hàng ngày đó sao ?

Ở tuổi này, nhất và với trẻ đang sống ở một đô thị bình thường, tôi cho rằng những kỹ năng dưới đây mới là cần thiết nhất.

1. Làm gì khi bị lạc?

– Dặn trẻ dừng ngay tại điểm bị lạc.

Lúc tôi được 4 tuổi, bố hay dẫn tôi đi ăn quà vặt, đi chơi vào mỗi sáng chủ nhật. Có lần, tôi bị lạc ngay ở đoạn trước cổng chợ. Người qua lại đông kinh khủng, tôi hoàn toàn mất phương hướng vì tôi bé tẹo, lọt thỏm giữa rừng người, nhưng tôi nhớ lời ông dặn là khi bị lạc thì luôn đứng yên ở chỗ bị lạc, không được tự ý đi lang thang. Tôi đang mếu máo thì ông quay ngược lại và tìm thấy tôi. Điều này, tôi đã nhắc lại với các con.

– Nếu tìm sự giúp đỡ thì đối tượng có thể tin tưởng là những người mặc đồng phục như cảnh sát, nhân viên an ninh, nhân viên của địa điểm tôi đang bị lạc (như siêu thị, khu vui chơi… ).

Một lần, nhà tôi chờ chuyển tiếp ở một sân bay, thời quan quá lâu nên việc để mắt liên tục đến chúng trở nên rất mệt mỏi, loáng một cái con biến mất khỏi tầm mắt. Cậu chàng đã biết túm lấy một cô mặc đồng phục, nhân viên trong sân bay để được họ lên loa thông báo cho bố mẹ tới nhận.

– Mẹo vặt giúp con gây tiếng ồn khi bị lạc (trường hợp trẻ không có điện thoại).

Khi cho con đi chơi ở những khu vui chơi quá rộng, người đông, khó tìm được nhau, bố mẹ nên bỏ vào túi con một chiếc còi đồ chơi để chúng có thể thổi khi lạc bố mẹ hoặc rơi vào tình huống bị làm cho sợ hãi.

2. Dạy chúng cách xem bản đồ.

Một kỹ năng quan trong trẻ nên biết. Tuy nhiên, thay vì cho con xem bản đồ ở những vùng núi, vùi xa xôi hẻo lánh trẻ chẳng kịp đặt chân đến được mấy lần. Tôi nghĩ, thiết thực hơn là nên dạy con về những tấm bản đồ chỉ giao thông ngay chính thành phố nơi chúng đang sống.

3. Dạy chúng bơi.

Biết bơi luôn là một kỹ năng sống vô cùng quan trọng mà dường như ở Việt Nam chưa được các bậc phụ huynh và nhà trường quan tâm đúng mức.

4. Dạy chúng cách sơ cứu như rửa vết thương, khử trùng vết thương, dán băng y tế đơn giản…

5. Ở nhà một mình.

Nguyên tắc là không được mở cửa cho bất cứ ai trừ bố mẹ nhưng nếu thấy có người có vẻ cố tình rình rập ở cửa để vào nhà thì trẻ nên bật TV thật lớn, gây tiếng ồn trong nhà để kẻ lạ mặt nghĩ trong nhà có người lớn.

6. Khi bố mẹ gặp sự cố như bất tỉnh, tai nạn.

Ở tủ lạnh, tôi luôn treo một dánh sách số điện thoại quan trọng như xe cấp cứu, cứu hỏa, cảnh sát… Dạy trẻ cách gọi điện tới số gọi cấp cứu khi cần, nếu dùng điện thoại di động thì để loa để vừa nói được, vừa có thể giúp đỡ bố/mẹ, người đang ở trong trạng thái bị thương chẳng hạn.

7. Xác định thực phẩm nào ăn được trong trường hợp cần sống sót.

Không phải đi đâu xa, thiết thực nhất là ngay tại trong nhà, nhiều trẻ ở thành phố hoàn toàn lúng túng khi bị đói lúc chỉ có một mình. Trước đây có trường hợp một bé tuổi mẫu giáo đã sống sót khi bị bỏ quên trong nhà nhiều ngày nhờ biết tự mở tủ lạnh, lôi tất cả những thứ có thể ăn được như trứng sống ra ăn. Trẻ em ở phố hầu hết ít để ý tới điều này. Thậm chí, tụi trẻ như con tôi, sinh ra ở Thụy Sĩ, từ bé tới giờ chỉ uống nước chai, còn không có thói quen uống nước ở vòi hay đun nước máy sôi lên để uống. Vì thế, rất thường xuyên tôi phải nhắc chúng đừng quên là nếu có lúc nào nhà hết nước chai, các con phải biết là nước vòi dùng được hoặc tìm kiếm ở những nguồn khác trong trường hợp đặc biệt, như mở ấm nước điện vẫn đang còn nước, dùng đá trong tủ lạnh làm tan chảy, để ý các loại đồ ăn khô có thể ăn được có trong các hộc tủ, đồ ăn sống trong tủ lạnh…

Dạy chúng xác định thực phẩm trông như thế nào là đã hỏng, mốc, không còn có thể ăn được (trong sinh hoạt hàng ngày)

Nếu ai sống ở môi trường có đất đai, gần thiên nhiên thì dạy con cách nhận diện, xác định nguồn thực phẩm từ cây quả, thảo dược.

8. Dạy chúng về các thao tác thoát hiểm

Khi có hỏa hoạn, có động đất, trong trường hợp nguy cập nhất, phải lánh nạn thì cố gắng nhặt theo thứ cần kíp nhất, như điện thoại, chai nước (đồ ăn, đèn pin, nếu có thể), vật dụng nào gây tiếng ồn như còi (đồ chơi bình thường bố mẹ vẫn rất ghét đấy lại rất có ích trong nhiều trường hợp).

9. Dạy chúng cách đi đường một mình an toàn.

Tụi trẻ nhà tôi bắt đầu tự đi học bằng các phương tiện công cộng hoặc tự đi lại trong thành phố bằng taxi từ lớp 3. Vì thế, dặn chúng nhận diện phương tiện như biển số xe, tên công ty xe, những tòa nhà hay biển hiệu quan trong trên con đường lạ chúng đi qua là rất cần thiết. Ngoài ra, chúng cần mang theo điện thoại và đảm bảo là không được chơi games đến vạch pin cuối cùng.

Khi về Việt Nam, tôi dặn chúng ở trường hợp bị lạc mà không có điện thoại trên người, không vội vàng túm lấy người lạ để xin giúp đỡ mà vì môi trường sống ở Việt Nam không an toàn như ở Singapore, nên bình tĩnh quan sát và đi vào một nhà hàng, cửa hiệu nào nhìn đàng hoàng, có vẻ tin cậy được nhất, ngồi đó và gọi nhờ điện thoại ở lễ tân cho người nhà.

Đối với trẻ nhỏ tuổi như chúng, dạy tự vệ không quan trọng bằng việc phòng tránh mối nguy hiểm, vì chúng quá nhỏ, nếu gặp kẻ gian là người lớn thì chúng khó mà chống cự được, vì vậy cần :

– Dặn con cố gắng tránh đi vào toilet ở nơi công cộng một mình, nếu có bạn đi cùng thì cũng không la cà lâu ở bên trong. Nếu có anh, chị, em thì luôn đi với nhau, trông chừng nhau ở những nơi thế này.

– Dạy trẻ không nhận bất cứ món đồ ăn nào từ người lạ, không nói chuyện. Ở trường, ngoài giáo viên ra, con không được tiếp nhận và tin vào bất cứ một thông tin gì khác lạ so với thường ngày mà không tự miệng bố mẹ dặn dò.

– Trường hợp bỗng bị kẻ nào lôi đi mà không thể bỏ chạy được vì bị túm giữ thì kháng cự bằng cách đu chặt lấy chân kẻ gian, cố gắng nằm xoài ra đất, dùng sức nặng của cơ thể tôi víu xuống và kêu gào hết sức có thể, để cản trở việc kẻ gian di chuyển (như lôi vào xe).

10. Các kỹ năng sinh tồn khác

Nếu có điều kiện thì tiếp đến, mới dạy chúng những kỹ năng khác, ít khẩn cấp hơn như nhóm lửa, cách làm chín thực phẩm một cách đơn giản, mở nắp hộp đồ ăn, cách dùng tấm khăn, vải để lọc nước bẩn và đun chín ở trường hợp bị khát ở nơi không có nước sạch, cách dựng lều hoặc che phủ kín toàn thân để ngủ mà không bị muỗi…

11. Bố mẹ học cách bảo vệ con

Bố mẹ cũng có rất nhiều điều phải học để bảo vệ con mình trước khi dạy con những kỹ năng sống sót cần thiết. Một ví dụ nhỏ thế này. Tôi nhớ đã từng xem phóng sự về một vụ trẻ con bị bắt cóc ở một khu vui chơi. Kẻ bắt cóc đã nhanh tay thay đồ cho đứa trẻ. Nhân viên an ninh của khu vui chơi đã được huấn luyện cho những công việc này nên họ đã chặn tất cả các cửa và dặn cha mẹ đứa trẻ là phải chú ý tới đôi giầy của mỗi đứa trẻ để nhận diện con chứ đừng nhìn lướt qua quần áo, vì kẻ bắt cóc thường chỉ kịp thay quần áo chứ ít chú ý tới giầy dép. Thật là một kinh nghiệm hữu ích.

Tóm lại, việc cho trẻ ở tuổi hai bé leo lên Fanxipan để rèn luyện về kỹ năng sống sót, không thực sự cần thiết mà hiệu quả giáo dục không cao. Ở chuyến đi này, các bé chỉ rèn được thể lực cho một chuyến đi đường trường, địa hình nguy hiểm, mà điều này thì anh hoàn toàn có thể dạy được cho con ở những chuyến đi nhẹ nhàng hơn như Sapa, Mộc Châu. Tôi vẫn cho các con đi dã ngoại vài ngày dưới trời mưa và lạnh hoặc lên núi ở độ cao vài nghìn mét, -15 độ, nhưng tôi cho chúng đi như một chuyến du lịch, để thăm xem, khám phá bình thường và luôn ở điều kiện an toàn tuyệt đối (không có những đoạn đường nguy hiểm), chứ không phải đi với chủ ý bắt chúng phải rèn luyện, nếu chúng có học được gì đó từ những chuyến đi này thì tốt cho chúng. Ngoài ra, điều quan trọng là trẻ phải hiểu được mục đích của chuyến đi và thích thú với nó, tuyệt đối không được bắt ép con làm theo.