Đối với người Nhật, giờ ăn trưa là một phần của phương pháp giáo dục sớm.
Tháng 11 đánh dấu sự bắt đầu của mùa đông. Điều này cũng có nghĩa là các bà mẹ Nhật Bản ngày càng phải quan tâm hơn đến bữa trưa của con mình, sao cho những món ăn trong đó luôn nóng sốt và đủ năng lượng cho bé trong mùa đông Nhật Bản lạnh giá. Ở Nhật, một hộp cơm trưa của trẻ mang đi học thường được gọi là “bento”, hoặc lịch sự hơn thì là “obento”, bất kể đó là một hộp nhựa đựng thức ăn đơn giản hay cả một cặp lồng 3,4 ngăn đầy ắp.
Trong khi hầu hết các trường tiểu học và trung học cơ sở đều có nhà bếp nấu ăn cho trẻ thì ở cấp mẫu giáo và mầm non (Hoikuen) thường có xu hướng không. Điều này khiến cho tất cả các bà mẹ Nhật Bản có con ở lứa tuổi 2-5 phải tự tay chuẩn bị đồ ăn trưa cho con mình. Các “charaben” hay còn gọi là nhân vật được trang trí bằng thức ăn trong hộp bento của các bà mẹ Nhật là để dành cho những cô bé cậu bé rất khó tính, kén ăn, lười ăn và có khẩu vị riêng.Tôi cũng như rất nhiều người, thông qua internet, đã một lần được nhìn thấy những hộp bento và tất cả đều phải “mắt chữ A, miệng chữ O” với tài sáng tạo và tâm huyết của mẹ Nhật. Tôi hỏi một bà mẹ Nhật rằng cô ấy chuẩn bị cơm cho con như thế nào thì được biết: thường dành 20 đến 30 phút mỗi buổi sáng để đóng gói cơm hộp. Điều này được thực hiện bằng cách kết hợp khéo léo thức ăn để lại có một phần từ bữa ăn tối, chuẩn bị trước thêm một số rau, thịt tươi trong tủ lạnh, và mẹ Nhật sáng hôm sau chỉ cần làm thêm các món ăn nhanh như tamagoyaki – một món trứng tráng cuộn hơi ngọt là xong tiêu chuẩn cho một bữa cơm hộp và có thể được thực hiện trong một vài phút. Tuy nhiên, một hộp bento của trẻ con Nhật không chỉ đẹp mắt, ngon miệng mà con bao hàm trong đó rất nhiều giá dịnh giáo dục.
Tôi đã từng có cơ hội ghé thăm trường Shin Yoshida – một trường mẫu giáo ở ngoại ô Yokohama, cách khoảng 20 phút đi xe từ trung tâm Tokyo. Tất cả các trẻ em mang cơm trưa do mẹ (hoặc thậm chí là bố hay ông bà chuẩn bị) từ nhà đi. Các giáo viên cũng mang cơm hộp của mình để ăn trong giờ nghỉ với những đứa trẻ. Giờ ăn trưa tại trường mẫu giáo Shin Yoshida được tận dụng như một cơ hội rất tốt để giáo dục trẻ em. Những bài học trẻ học được tại đây nhiều không kém giờ thủ công, giờ học vẽ hay giờ chơi xếp hình.
Bài học đầu tiên tôi quan sát được: đó là bài học về sự vệ sinh.
Trường học và trường mẫu giáo Nhật Bản thường có cơ sở vật chất rửa tay ở khắp mọi nơi, không chỉ trong các phòng tắm. Trước khi ăn, các bé đều như một thói quen, ùa ra các bồn rửa tay và tự sử dụng xà phòng và nước để vệ sinh hai bàn tay sạch sẽ.
Bài học thứ hai trẻ Nhật được học, đó là về phép lịch sự và biết ơn.
Sau khi rửa tay, các bé ngồi tập trung thành từng nhóm, đặt hộp bento của mình trước mặt. Tuy nhiên, không ăn ngay. Lúc này, cô giáo mầm non sẽ nói lời cám ơn và trẻ sẽ đồng thanh nói theo cô. Cacsc bé bày tỏ lòng biết ơn cha mẹ, những bác nông dân và nhiều cô chú lao động khác đã cho bé có được bữa ăn trưa ngon miệng. Tiếp theo đó là lời bài hát “obento obento Ureshiina” (obento, obento, tôi rất hạnh phúc) vang lên:
Obento, obento Tôi rất hạnh phúc Tay của tôi là đẹp và sạch sẽ Tất cả chúng ta hãy cùng nói Itadakimasu!
“Itadakimasu” là một cụm từ tiếng Nhật rất khó để dịch nghĩa trực tiếp. Tôi có thể ta nôm na như thế này: nó được nói lớn ngay trước khi ăn và có nghĩa đại loại như “Tôi rất vinh dự để bắt đầu ăn bữa ăn này”. Vậy là, sau khi một tràng những âm thanh “Itadakimasu!” líu lo vang lên cùng một lúc, các bé Nhật mới bắt đầu cắm cúi vào hộp cơm của mình.
Bài học thứ ba là về dinh dưỡng:
Nhìn trộm vào hộp của các bé, tôi quan sát thấy thông thường luôn có một charaben (nhân vật bento bằng thức ăn) chủ đạo, với onigiri (cơm) mang khuôn mặt cười và xúc xích nhỏ cắt giống như con bạch tuộc. Tất cả luôn được mẹ Nhật sắp xếp rất cân bằng: Luôn luôn có ít nhất một loại rau và một số protein, thường ở dạng trứng hoặc thịt. Có vẻ như ngay cả ở Nhật Bản trẻ con cũng không thực sự ăn cá nhiều, trừ khi ní được chế biến thành một cái gì đó như Kamaboko (một loại bánh cá). Vậy là, trẻ Nhật từ bé đã tự giác ghi nhớ trong đầu thành phần dinh dưỡng của một bữa ăn cơ bản mình phải có: Màu xanh của rau, trắng của cơm và vàng, đỏ..của thịt.
Bài học thứ tư là về sự thi đua trong ăn uống. Những đứa trẻ đã dọn sạch các ô cơm của mình thường chạy đến nộp lại cho cô giáo với một vẻ mặt đầy tự hào. Trẻ nhỏ thích thi đua với nhau trong việc ăn uống. Điều này giúp các bé ăn tập trung hơn và ăn ngoan hơn. Đương nhiên, số ít những bé không thể hoàn thành hết hộp bento của mình cũng không hề bị mọi người làm cho phải cảm thấy xấu hổ. Các giáo viên mầm non luôn để mắt đến các bé và giúp đỡ bé gặp khó khăn trong việc ăn uống.
Khi tất cả các bé hoàn thành, các em hét to một cách nhiệt tình “Goshisosamadeshita!” – một câu nói truyền thống của Nhật sau khi ăn cơm, nghĩa đại loại như “cảm ơn vì bữa ăn ngon miệng này” và cùng nhau lao ra đánh răng. Một khi răng được chải, bàn chải đánh răng của, ly và hộp cơm rỗng được cất đúng vị trí, những đứa trẻ chạy đi chơi.
Tôi chợt nhớ đến những bữa ăn trưa tại nhà hay tại trường mẫu giáo của Việt Nam, bé lớn tự mỗi người cầm tô ngồi xúc cho hết, bé nhỏ thì ngồi xung quanh cô, để cô xúc cho một vòng, ăn thật nhanh để còn đi ngủ. Ở nhà thì trước khi ăn cũng luôn để tay bẩn rồi lao vào ăn ngay. Người mẹ thậm chí còn không thèm nhắc nhở con vì “nó ăn cho đã là may lắm”. Trẻ con Việt không có lòng biết ơn với những gì mẹ đã chuẩn bị cho chúng. Một số hò hét, hất đổ cả bát cơm vì không có món mình thích, một số ngậm chặt miệng, nhè cơm chì vì chúng cho rằng mẹ đang bắt ép chúng ăn, rằng ăn là khổ. Tôi thấy buồn.
Trò chuyện với ông Sumie Kato hiệu trưởng của trường mẫu giáo Shin Yoshida, ông nói với tôi rằng “Giờ ăn trưa của trẻ được chính phủ Nhật bản coi như một phần quan trọng của phương pháp giáo dục sớm. Nó thực sự không chỉ là ăn một bữa ăn trưa dinh dưỡng, những đứa trẻ học được cách biết ơn những gì bố mẹ chuẩn bị cho chúng, những nghi thức xã giao cơ bản trong ăn uống, chẳng hạn như nói itadakimasu và goshisosama đúng. Và trên hết, các bé được trải nghiệm như thế nào là một bữa ăn vui vẻ.
Theo tôi, mẹ Việt và mẫu giáo Việt, cần lắm nên học hỏi người Nhật.
