1. Gỏi cá

Gỏi cá là món ăn khoái khẩu được nhiều người yêu thích. Tuy nhiên, những người có thói quen ăn nhiều gỏi cá sẽ có nguy cơ mắc phải bệnh sán lá gan nhỏ. Cá đã chế biến làm gỏi xét nghiệm thấy 95% ấu trùng vẫn còn sống. 13 loại lá hay dùng ăn gỏi được xay ra xét nghiệm thấy 93% ấu trùng vẫn còn sống sau 4 giờ. Gỏi cá được chế biến dưới dạng những lát thịt cá thái nhỏ trộn với thật nhiều gia vị hoặc theo kiểu gỏi sinh cầm (ăn cá còn bơi trong chậu), cả hai cách ăn gỏi này đều “bắc cầu” đưa sán vào cơ thể.

Theo ước lượng của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có tới 40 triệu người trên thế giới đang bị nhiễm ký sinh trùng vì ăn cá sống. Tại Việt Nam, có khoảng 5 triệu người trong diện nguy hiểm vì có tập quán ăn cá sống, trong số này có tới 500.000 người đã bị nhiễm giun sán từ cá.

2. Lươn, ếch, cua

Trong cơ và gan của cá trê, lươn, ếch, sên, ốc… có chứa nhiều loại ấu trùng giun sán như ấu trùng Gnathostoma gây bệnh giun đầu gai với triệu chứng thường gặp là vùng da bị giun tấn công nổi ngứa, sưng đỏ, có thể viêm màng não do Gnathostoma di chuyển lên hệ thần kinh.
Những người có thói quen ăn cua, tôm nướng hoặc chưa được nấu chín rất dễ bị nhiễm ấu trùng sán lá phổi (Paragonimus westermani).

3. Rau sống

Ăn rau sống với nguồn rau không chọn lọc cũng đồng nghĩa với việc chúng ta đang tự nạp vào bụng mình những tác nhân gây bệnh nguy hiểm. Các loại rau như xà lách, rau đắng, rau má, rau muống, tần ô và rau thơm đều nhiễm trứng và ấu trùng của giun đũa, giun móc, E.coli, amip… Đặc biệt rau cải xanh là loại nhiễm ấu trùng giun sán nhiều nhất.
Vì vậy, để phòng bệnh giun sán cần nấu chín kỹ các loại rau và không nên ăn sống các loại rau trồng dưới nước, như rau muống, ngó sen…

4. Thịt trâu, bò

Một món ăn đang được nhiều người ưa chuộng hiện nay là thịt bò tái, thịt bò nhúng. Ấu trùng sán lá gan lớn cũng từ đó mà vào cơ thể và ký sinh ở ống mật, gây nên tình trạng đau bụng, vàng da, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy và thiếu máu. Ngoài ra chúng có thể di chuyển đến những cơ quan khác gây ápce đặc biệt ở vách ruột, tim, não, hốc mắt và dưới da.

5. Hải sản sống

Ăn các loại cá biển như cá mực, cá thu, cá mòi, cá tuyết, cá bơn, cá đá, cá hồi, cá ngừ thì nguy cơ nhiễm giun tròn rất cao. Ngoài ra, hàu là loại hải sản mang vi khuẩn họ Vibrio gây bệnh tả, vì vậy, thường hàu được chế biến để ăn sống với chanh hoặc mù tạt nhưng ăn hàu nấu chín vẫn là một lựa chọn khôn ngoan nhất.

6. Thịt lợn

Con người dễ nhiễm sán dây lợn khi ăn phải thịt lợn, gan lợn không được nấu chín hoặc tiết canh. Ấu trùng sán lợn gây tổn thương ở nhiều cơ quan khác nhau như mắt, não, cơ, gan, tim, phổi và có thể dẫn đến tử vong.

“Hãy thực hiện ăn chín uống sôi để phòng ngừa giun sán cho gia đình bạn!”

Rữa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh là biện pháp tốt nhất phòng tránh giun sán

1. Phòng ngừa bệnh giun sán

Đây là một bệnh khó phòng ngừa và tốn kém, đòi hỏi sự tham gia của tất cả mọi người. Để phòng bệnh cho bản thân và gia đình, bạn có thể áp dụng các cách sau:

– Thực hiện ăn chín uống sôi, vệ sinh an toàn thực phẩm: Không sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm để chế biến thức ăn và dùng trong sinh hoạt; thực hiện ăn chín, uống sôi, tuyệt đối không được uống nước lã, đặc biệt rau sống cần rửa thật sạch trước khi ăn; không ăn thức ăn ôi thiu, không ăn đồ tái; che đậy thức ăn không để chuột, gián bò và trước khi ăn nên hâm nóng lại.

– Rửa tay thường xuyên: Bàn tay là trung gian truyền các bệnh giun sán. Vì vậy tạo thói quen rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh là điều rất cần thiết. Giữ vệ sinh cá nhân như cắt móng tay ngắn, sạch. Khi chế biến thức ăn cũng phải đảm bảo đôi tay sạch sẽ để hạn chế nguy cơ trứng giun rơi vào thức ăn. Đây là biện pháp tốt nhất để phòng giun sán.

– Đi vệ sinh an toàn: Phải đi vào đúng nơi hợp vệ sinh, không phóng uế bừa bãi, giữ vệ sinh môi trường, không để phân làm ô nhiễm nguồn nước, nhốt súc vật xa khỏi nơi sinh hoạt của gia đình. Nên mang giày, dép, găng tay khi tiếp xúc với đất ẩm, không nên đi chân đất, nghịch cát, mặc quần thủng đít để hạn chế nguy cơ nhiễm giun móc và gium kim.

– Tẩy giun định kỳ: áp dụng 6 tháng/lần đối với cả người lớn và trẻ em với 1 liều thuốc duy nhất như Albendazol 400mg (2 viên Zentel) hoặc Mebendazol 500mg (1 viên Fugacar 500mg). Phụ nữ có thai và trẻ dưới 2 tuổi không được xổ giun.

2. Thuốc điều trị bệnh giun sán

– Thuốc điều trị giun gồm các loại như thuốc piperazin (diethylen diamin) với tên biệt dược là piperal, piperazin citrat, piperol, antepar…; thuốc mebendazole với biệt dược: Vermox, Fugacar; thuốc albendazole với: Albenza, Zentel; thuốc levamisol với tên biệt dược là levaris, decaris, solaskil…; thuốc pyrantel với: combantrin, antiminth, panatel…; thuốc thiabendazole (mitezol), thuốc diethylcarbamazin…
Tuy vậy, WHO khuyến cáo rằng nên sử dụng hai loại thuốc bảo đảm an toàn, có hiệu quả và ít tác dụng phụ là mebendazole và albendazole với một liều duy nhất.

– Thuốc điều trị sán gồm các loại như thuốc praziquantel với: pratez, bilcitrid, cesol; thuốc niclosamid với tên biệt dược là yomesal, niclocide, tamox…

Muốn điều trị bệnh giun sán có hiệu quả, cần bảo đảm các nguyên tắc cơ bản và được bác sĩ giám sát như chọn lựa thuốc, tập trung thuốc có nồng độ cao; dùng thuốc tẩy sau thuốc điều trị, xử lý giun sán được tẩy ra và thực hiện các biện pháp vệ sinh sau khi tẩy giun sán.

1. Giun sán là gì?

Giun sán là những sinh vật đa bào sống tự do hay ký sinh trên cơ thể người và động vật. Đa số giun sán sống trong ống tiêu hóa như dạ dày, ruột nhưng cũng có thể di chuyển đến các cơ quan khác trong cơ thể như gan, phổi, cơ, não… Chúng ký sinh ở cơ quan nào sẽ gây ra bệnh lý cho cơ quan đó.

2. Những loại giun sán thường gây bệnh

Ở Việt Nam phổ biến nhất là các loại giun đũa, giun móc, giun kim, giun lươn. Còn các loại sán phổ biến là: sán lá gan, sán lá phổi, sán lợn, sán bò,… Tất cả mọi người đều có thể bị nhiễm giun nhưng trẻ em là đối tượng dễ bị nhiễm bệnh nhất vì tiếp xúc với nhiều yếu tố nguy cơ. Ở thành phố trẻ thường bị mắc giun kim nhiều hơn ở nông thôn do trứng giun kim bay theo bụi bặm, khói xe cộ vào nhà. Còn với giun đũa, trẻ có thể bị lây nhiễm qua trứng ở rau sống hoặc đất bẩn và trẻ em nông thôn hay bò lê la trên đất nên khả năng bị nhiễm giun đũa cao hơn.

Các loại giun sán gây bệnh ngoài đường tiêu hóa là ấu trùng giun đũa chó, giun đầu gai, sán dải heo, bò… Các bệnh lý này thường xảy ra ở các cơ quan như não gây u não, liệt, động kinh; ở mắt gây giảm thị lực, thậm chí mù; ở gan mật sẽ gây áp xe, tạo khối u ở gan, tắc ống mật chủ dẫn đến nhiễm trùng đường mật có thể nguy hiểm đến tính mạng nếu không được bác sĩ can thiệp kịp thời.

3. Tác hại khi bị nhiễm giun sán

Nhiễm giun sán không phải là một bệnh nguy hiểm nhưng nếu không được phát hiện và điều trị sớm sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, có thể là:

• Chiếm đoạt chất dinh dưỡng của vật chủ
• Các loại giun như giun móc, giun tóc… có khả năng hút máu cơ thể người gây nên tình trạng thiếu máu nhược sắc, mệt mỏi, hồi hộp, chóng mặt, nhức đầu, thiếu máu kéo dài có thể đưa đến suy tim. Lượng máu bị hút mỗi ngày khoảng 0,2ml/con (giun móc) và 0,005ml/con (giun tóc).
• Ngoài ra chúng còn hấp thụ một phần thức ăn của cơ thể vật chủ và chiếm đoạt chất protein, huyết thanh, acid folic, vitamin B12 rất cần thiết cho cơ thể.
• Gây dị ứng cho vật chủ
• Nhiễm giun sán thường gây ra các triệu chứng nguy hiểm như dị ứng da (nổi mề đay, phát ban), dị ứng thức ăn, đặc biệt loại ấu trùng giun xoắn gây dị ứng nặng, sốt cao, phù nề, bạch cầu ái toan tăng cao.
• Gây tác hại cơ học
• Loại giun móc, giun tóc thường bám vào niêm mạc ruột để hút máu gây viêm loét ruột. Loại giun đũa gây viêm tắc ruột, tắc mật, tắc ống tụy. Sán lá gan có thể gây tắc ống mật, sán lá phổi làm vỡ thành mạch máu ở phổi gây ho ra máu.
• Gây độc cho cơ thể
• Giun sán tiết ra các loại chất độc hoặc thải ra những sản phẩm chuyển hóa gây độc cho cơ thể vật chủ với các biểu hiện bệnh lý như buồn nôn, ăn mất ngon, đau bụng, đi ngoài phân lỏng… làm cơ thể xanh xao, gầy còm, bụng chướng.
• Mở đường cho vi khuẩn xâm nhập
• Ấu trùng giun đũa, giun tóc chu du trong cơ thể mang theo vi khuẩn, virus từ ruột đến các cơ quan khác gây viêm nhiễm. Ngoài ra, giun móc, giun mỏ khi chui qua da gây nên viêm da, sán dây làm cho độ toan của dịch vị dạ dày giảm, vi khuẩn dễ có điều kiện phát triển khi xâm nhập qua đường tiêu hóa.

Giun là “thủ phạm” gây giảm hiệu quả vaccine ngừa lao.

Nhiều trẻ không đáp ứng với vaccine BCG

TS.BS Mai Nguyệt Thu Hồng, Trường ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch TPHCM cho biết, nghiên cứu khảo sát trong 2 năm trên 323 cặp thai phụ và trẻ sau khi sinh được 6 tháng tuổi thì có đến 41% thai phụ nhiễm giun đũa chó mèo, 18% nhiễm giun móc và tỷ lệ nhiễm giun lươn là 8%.

Trong đó, giun móc và giun lươn là hai “thủ phạm” chính, gây giảm hiệu quả của vaccine BCG – ngừa lao trên trẻ. Cụ thể, ở nhóm trẻ có mẹ nhiễm giun lươn, tỷ lệ không đáp ứng với vaccine là 11%.

Tương tự, ở nhóm trẻ có mẹ bị nhiễm giun móc, tỷ lệ không đáp ứng với vaccine là 24%. Đây có thể là một trong những nguyên nhân gián tiếp khiến trẻ mắc các thể lao cấp tính, lao nặng, dẫn đến tử vong. Theo BS. Thu Hồng, đây là vấn đề đáng quan tâm, bởi Việt Nam là một trong những nước có số người mắc lao khá cao, với tỷ lệ 192/100.000 dân và Việt Nam cũng là vùng dịch tễ nhiễm ký sinh trùng rất cao, từ 30% – 60%.

BS. Thu Hồng còn cho biết, những trẻ suy giảm miễn dịch hoặc không đáp ứng với vaccine BCG dễ bị các thể lao cấp tính, lao nặng như: Lao màng não, lao kê. Nếu không phát hiện và điều trị kịp, trẻ dễ bị di chứng bại não, liệt chi, động kinh.

Thậm chí, khi phát hiện sớm, trẻ vẫn có thể tử vong do mắc lao cấp tính, lao nặng. Nếu không mắc lúc nhỏ, đến khi trưởng thành, cũng có thể mắc lao phổi. Một nghiên cứu khác mới đây của Viện Pasteur TP HCM trên 261 trẻ từ 12-15 tuổi cho thấy, gần 48% trẻ không đáp ứng với vaccine BCG.

“Do hiệu quả của vaccine phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Chủng vi khuẩn lao dùng để sản xuất vaccine, độc lực của chủng vi khuẩn lao gây bệnh, yếu tố di truyền của cá thể nhiễm vi khuẩn lao, phơi nhiễm với các dòng vi khuẩn lao không điển hình khác.

Ngoài ra, hiệu quả của vaccine BCG rất khác nhau, tùy từng vùng mà hiệu quả thay đổi từ 30% – 90%. Do đó, các nhà khoa học đang cố gắng phát triển vaccine ngừa lao mới hữu hiệu hơn, hy vọng sẽ đưa vào sử dụng trong thời gian tới“- BS. Thu Hồng cho hay.

Nguy cơ dị tật và sảy thai cao

Đề phòng ngừa giun, các bác sĩ khuyến cáo nên rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, rửa rau sống kỹ trước khi ăn, không ăn thịt heo, thịt bò nấu chưa chín, không đi chân đất…, đặc biệt với những phụ nữ chưa sinh con hoặc đang có ý định sinh con bởi ngoài việc giảm hiệu quả của vaccine, mẹ nhiễm giun sán có thể bị sảy thai, con bị dị tật.

Theo BS. Thu Hồng, với những trẻ chưa có phản ứng với vaccine BCG có thể chích lại lần hai. Nếu vẫn không phản ứng với vaccine, cần cách ly trẻ với bệnh nhân lao, đồng thời phải thường xuyên giữ vệ sinh môi trường xung quanh để hạn chế sự phát tán của vi trùng lao. Tuy nhiên, biện pháp này phải chờ ý kiến của Bộ Y tế.

TS.BS Trần Phủ Mạnh Siêu, Giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng TP HCM cảnh báo, nếu nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma gondii – ký sinh trong dạ dày của mèo, thai phụ có nguy cơ sảy thai trong ba tháng đầu thai kỳ, thậm chí có thể sảy thai liên tục vào những lần mang thai sau đó. Ngoài ra, ký sinh trùng này còn tấn công vào não em bé qua nhau thai, gây tắc đường dẫn lưu các dịch não tủy, khiến trẻ bị não úng thủy.

BS. Mạnh Siêu cũng nhấn mạnh, khi có một trong các dấu hiệu như rối loạn thói quen đi cầu, đi cầu táo bón xen kẽ tiêu chảy, đi phân nát kéo dài nhiều tháng, nhiều năm; hoặc khi người bệnh cảm thấy bụng đau lâm râm quanh rốn, đau mơ hồ âm ỉ ở thượng vị… thì nên đến ngay các cơ sở y tế để điều trị giun sán trước khi có ý định mang thai. Cũng có khi, người bệnh bị sụt cân dù ăn uống đều đặn, ăn nhiều.

Ngoài ra, nếu người bệnh xanh xao, thiếu máu kéo dài mà không tìm được nguyên nhân, có khối sưng bất thường trên cơ thể mà uống thuốc kháng sinh, kháng viêm vẫn không hết cũng có thể nghi nhiễm giun sán. Khi chẩn đoán đúng bệnh do giun sán gây ra, tùy vào từng loại ký sinh trùng mà bác sĩ sử dụng những thuốc đặc trị khác nhau.