1. Xử trí vết thương

Khi bị tổn thương do vô tình giẫm phải hay bị tấn công bởi bơm kim tiêm, vật sắc nhọn, hay có vết thương tiếp xúc với máu của những đối tượng nghi ngờ là nghiện chích ma túy, người nhiễm HIV, dù vết thương có chảy máu hay không thì ta thường có tâm lý hoảng loạn, lo sợ và phản ứng lúc đầu là nặn, bóp máu từ vết đâm, vết thương đó nhằm loại bỏ lượng máu “độc” ra ngoài cơ thể. Tuy nhiên, đây là cách xử trí sai, việc nặn hay bóp vùng da bị tổn thương sẽ gây kích thích các mạch máu xung quanh vùng da đó hoạt động, làm đẩy nhanh quá trình xâm nhập của virus HIV nếu có.

Lúc đó, cách xử trí đúng là nên bình tĩnh, sau đó rửa sạch vết thương bằng cách để máu tự động chảy dưới vòi nước khoảng 5 phút. Nếu có thể nên dùng xà phòng, dung dịch sát khuẩn để rửa vết thương, rồi đến các cơ sở y tế để được thăm khám, xét nghiệm về mức độ phơi nhiễm HIV.

Ở cơ sở y tế, bạn sẽ được làm các xét nghiệm để xác định có phơi nhiễm với HIV hay không, hay là đã nhiễm HIV từ trước đó. Nếu có phơi nhiễm với HIV, bạn sẽ được sử dụng thuốc kháng virus HIV. Thuốc kháng virus có công hiệu hoàn toàn trong 24 giờ đầu sau khi bị phơi nhiễm, tỉ lệ này sẽ giảm dần theo thời gian, và sau 72 giờ kể từ lúc bị phơi nhiễm HIV, thuốc hầu như không có hiệu quả. Vì vậy người có nguy cơ bị phơi nhiễm HIV cần nhanh chóng đến cơ sở y tế để làm thủ tục thăm khám, xét nghiệm, tầm soát HIV trong thời điểm thuốc kháng virút HIV còn có công hiệu (trong vòng 72 giờ).

Nếu được xác định là không phơi nhiễm với HIV thì vẫn có thể được chỉ định uống thuốc kháng virus HIV, sau đó phải tái khám và làm xét nghiệm để xác định có virus HIV trong cơ thể hay không trong 3 – 6 tháng sau.

Đối với những người có kết quả xét nghiệm là đã nhiễm HIV từ trước, bệnh nhân lập tức được tư vấn và chuyển sang điều trị HIV/AIDS.

2. Những điều bạn nên biết về xét nghiệm HIV

HIV/AIDS là căn bệnh thế kỉ đã cướp đi cuộc sống của hàng triệu con người. Nó không chỉ lây ở những người có hành vi nguy cơ cao mà còn ở cả cán bộ công chức, người lao động, học sinh, sinh viên,… tất cả mọi người đều có thể bị lây nhiễm. Trong những năm qua, để hạn chế sự lây nhiễm của bệnh, một trong những chương trình dự phòng lây nhiễm HIV/AIDS mang lại hiệu quả cao là chương trình tư vấn xét nghiệm tự nguyện HIV/AIDS. Trong đó người tham gia xét nghiệm tự nguyện HIV/AIDS có nhiều quyền lợi như:

• Bảo mật tuyệt đối.
• Được xét nghiệm và tư vấn miễn phí.

Xét nghiệm HIV/AIDS là một trong những liệu pháp cực kỳ quí giá đối với người dương tính HIV, giúp phát hiện bệnh để có thể điều trị và hạn chế sự lây lan cho cộng đồng.

• Ngoài ra thì người xét nghiệm HIV còn được tư vấn giúp vượt qua cơn sốc, định hình được tư tưởng, hoạch định cuộc sống mới, các biện pháp an toàn, biện pháp phòng chống, cung cấp các kiến thức liên quan, chăm sóc điều trị HIV/AIDS.

• Trao đổi về cách tiết lộ kết quả xét nghiệm với người thân, gia đình.

• Nếu may mắn nhận được kết quả âm tính, họ sẽ được tư vấn để không lặp lại các hành vi nguy cơ và cách bảo vệ bản thân trước HIV/AIDS.
Việc tư vấn xét nghiệm HIV/AIDS là cần thiết cho tất cả mọi người, vì không ai có thể chắc chắn rằng bản thân hoặc gia đình mình không bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS. Hãy trang bị cho bản thân đủ kiến thức và lối sống lành mạnh để bảo vệ bản thân và những người xung quanh khỏi đại dịch HIV/AIDS.

Trong khía cạnh Y học, hoạt động chăm sóc, điều trị người nhiễm HIV/AIDS ở Việt Nam cũng đã phát triển theo quá trình tiến bộ, hiểu biết về bệnh HIV/AIDS của thế giới, đó là: xét nghiệm phát hiện HIV; điều trị và phòng ngừa nhiễm trùng cơ hội, phòng ngừa tai nạn nghề nghiệp liên quan đến HIV?AIDS; sử dụng thuốc thuốc kháng virus HIV (ARV) theo đúng quy trình; ứng dụng những thành quả thu thập qua những công trình nghiên cứu khoa học.

ARV (Anti-retroviral) là chữ viết tắt dùng để chỉ loại thuốc được chế ra nhằm làm giảm sự sinh sôi nảy nở của virus HIV trong cơ thể.

Người nhiễm HIV bắt buộc phải dùng thuốc kháng virus suốt đời để duy trì sự sống, mặc dù không hoàn toàn khỏi bệnh, nhưng ARV sẽ làm cho mức lây lan của virus trong tế bào cực kỳ thấp. Đối với phụ nữ nhiễm HIV mang thai sử dụng thuốc kháng virus còn làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV sang cho con (có 30 – 35% trẻ sơ sinh bị lây nhiễm HIV từ người mẹ nhiễm HIV, nếu người mẹ được sử dụng ARV thì tỷ lệ này giảm xuống còn <8%).

Nguồn thuốc ARV được sử dụng ở Việt Nam hiện nay được cung cấp bởi Chương trình mục tiêu phòng chống HIV/AIDS quốc gia, Quỹ toàn cầu, Quỹ Clinton và PEPFAR (Chương trình cứu trợ khẩn cấp về phòng chống HIV/AIDS của Tổng thống Hoa Kỳ).

Vào năm 2007, Timothy Ray Brown, 46 tuổi, người Mỹ gốc Đức chính thức trở thành người đầu tiên trên thế giới được chữa khỏi căn bệnh thế kỷ AIDS qua quá trình điều trị bằng phương pháp cấy ghép tế bào gốc. Ông đã được cấy ghép tủy xương để điều trị bệnh rối loạn máu (ung thư bạch cầu cấp tính), tuy nhiên, khi tiến hành cấy ghép, các bác sĩ phát hiện ra người này bị nhiễm HIV. Nhưng thật bất ngờ là việc cấy ghép tủy xương đã làm giảm lượng virus HIV trong cơ thể anh ta. Và theo nghiên cứu của các nhà khoa học Đức thì người hiến tủy xương cho bệnh nhân trên là một người hoàn toàn khỏe mạnh và có mang trong  mình một gen đột biến quý hiếm có khả năng kháng HIV tự nhiên. Điều này mở ra hướng mới cho việc phát triển một phương pháp chữa trị lâu dài cho sự lây nhiễm HIV thông qua công nghệ di truyền tế bào gốc.

Ngày nay với sự tiến bộ không ngừng của y học, các nhà khoa học trên thế giới đã và đang thử nghiệm các loại vaccine phòng ngừa HIV, tức là vô hiệu hóa virus HIV trước khi nó có một cơ hội để thiết lập nên một bệnh nhiễm trùng lâu dài đối với cơ thể.

Năm 2009, từ kết quả thí nghiệm một loại vaccine ở hơn 16.000 người tại Thái Lan, các nhà nghiên cứu tìm ra được một tín hiệu khả quan, loại vaccine này có thể làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV lên đến 31,2%. Hiện các nhà khoa học đang chuẩn bị tiến hành một cuộc thử nghiệm tiếp theo, chế tạo mẫu vaccine khác mạnh hơn dựa trên kết quả có được từ hỗn hợp vaccine nói trên, với sự tham gia của đàn ông và phụ nữ ở Nam Phi và những người đồng tính ở Thái Lan.

Những tiến bộ của nhân loại trong phát triển vaccine HIV, bao gồm cả phát triển công nghệ sản xuất và cung cấp vaccine, đã mở ra một tương lai lạc quan cho con người về phòng chống đại dịch HIV/AIDS an toàn và hiệu quả. Mặc dù những khám phá trên không đồng nghĩa với việc các nhà khoa học đã tìm ra cách chữa trị hữu hiệu người nhiễm virus HIV nhưng chúng chắc chắn có thể mang tới hy vọng cho hơn 33 triệu người đang sống chung với căn bệnh thế kỷ này trên khắp thế giới.

Quan hệ tình dục an toàn là cách tốt nhất bảo vệ bạn và người xum quanh tránh khỏi đại dịch HIV/AIDS

1. Phòng tránh nhiễm HIV qua đường máu

• Chỉ truyền máu khi thật cần thiết.
• Xét nghiệm sàng lọc tất cả các mẫu máu, các cơ quan, phủ tạng… của người cho để đảm bảo chúng không bị nhiễm HIV trước khi truyền hay cấy ghép cho người khác.
• Mọi người hiến máu phải được tư vấn để xác định không thuộc nhóm nguy cơ cao nhiễm HIV/AIDS.
• các dụng cụ tiêm truyền phải được tiệt trùng theo đúng quy định.
• Tuân thủ các nguyên tắc vệ sinh khi tiếp xúc với người nhiễm HIV/AIDS (mang găng tay, khẩu trang, kính bảo vệ mắt)
• Các dụng cụ xuyên chích qua da (kim xăm trổ, kim châm cứu, kìm cắt móng,…) nên dùng riêng hoặc sau khi đã được tiệt trùng đúng cách.
• Không dùng chung dụng cụ có khả năng dính máu như bàn chải đánh răng, dao cạo râu…
• Không dùng ma tuý. Nếu đã trót dùng thì phải cai nghiện ngay. Nếu chưa cai được thì chỉ hút hít chứ không chích. Không dùng chung bơm kim tiêm.

2. Phòng tránh lây nhiễm HIV qua đường tình dục

• Quan hệ tình dục (QHTD) lành mạnh, chung thủy một vợ một chồng. Không QHTD bừa bãi.
• Không QHTD trước hôn nhân; lựa chọn bạn tình cẩn thận và nên tư vấn xét nghiệm HIV trước khi kết hôn.
• Hạn chế QHTD với nhiều người, giảm tối đa số bạn tình.
• Không QHTD với người bán dâm, mua dâm.
• Sử dụng bao cao su đúng cách khi QHTD giúp cho người nhiễm hoặc nghi ngờ nhiễm HIV tránh lây lan cho bạn tình.
• Hiểu biết đúng về các bệnh lây truyền qua đường tình dục; nên đi khám và điều trị nếu nghi ngờ bản thân mắc bệnh.
• An toàn trong các dịch vụ có liên quan đến dịch sinh dục (thăm khám thai sản, khám phụ khoa, thụ tinh nhân tạo…) cũng là biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV cho người làm dịch vụ cũng như người sử dụng dịch vụ.

3. Phòng tránh lây truyền HIV từ mẹ sang con

• Đa số phụ nữ ở độ tuổi sinh đẻ (19 – 45) bị nhiễm HIV qua QHTD, vì vậy để phòng tránh lây nhiễm HIV từ mẹ sang con tốt nhất nên thực hiện phòng tránh lây nhiễm HIV qua đường tình dục cho phụ nữ.
• Vận động phụ nữ đi tư vấn và xét nghiệm phát hiện HIV trước khi có ý định mang thai, nhất là đối với những phụ nữ từng có nguy cơ cao (đã từng bán dâm, tiêm chích ma tuý…) hoặc có bạn tình là người có hành vi nguy cơ cao;
• Phụ nữ biết mình đã nhiễm HIV thì không nên mang thai, nên áp dụng các biện pháp tránh thai, tốt nhất là dùng bao cao su trong mọi lần QHTD.
• Phụ nữ nhiễm HIV đã mang thai cần có sự tư vấn y tế xem có nên giữ thai hay không, nếu vẫn muốn sinh con thì sẽ được can thiệp, quản lí và điều trị dự phòng để giảm đến thấp nhất nguy cơ lây nhiễm HIV sang cho con.

1. Diễn tiến

Theo nghiên cứu thì quá trình phát triển từ nhiễm HIV thành AIDS có thể trải qua một số giai đoạn và sự phân chia giai đoạn này có thể khác nhau, và có thể chia làm 3 giai đoạn chính.

Giai đoạn 1: Thời kỳ cửa sổ

Người nhiễm HIV hầu như không có biểu hiện gì, giai đoạn này thường kéo dài từ 2 tuần đến 3 tháng, đôi khi tới 6 tháng.
Ở thời kỳ cửa sổ cơ thể chưa kịp sinh ra kháng thể chống lại HIV hoặc lượng kháng thể này còn ít nên xét nghiệm không phát hiện được và kết quả trả lời vẫn có thể là âm tính. Vì thế mà đây là giai đoạn nguy hiểm, bởi không phát hiện được người nhiễm HIV qua các xét nghiệm máu thông thường, mặc dù họ thật sự đã bị nhiễm HIV và họ hoàn toàn có thể truyền bệnh cho người khác mà không hề biết.

Giai đoạn 2: Nhiễm HIV không có triệu chứng

Giai đoạn này có thể kéo dài trung bình là từ 8-10 năm và có thể lâu hơn.
Trong giai đoạn này, sức chống đỡ của cơ thể còn mạnh nên số lượng HIV trong máu còn thấp. Người mang HIV hầu như không có triệu chứng gì thể hiện ra bên ngoài và hoàn toàn khỏe mạnh như người không nhiễm HIV, nên họ vẫn sống, làm việc, học tập và sinh hoạt bình thường, tuy nhiên họ có thể làm lây truyền HIV sang người khác.

Giai đoạn 3: AIDS

Đây là giai đoạn cuối cùng của quá trình nhiễm HIV trong cơ thể, với một số biểu hiện triệu chứng bệnh ra bên ngoài. Giai đoạn này thường kéo dài từ 6 tháng đến 2 năm nếu không được điều trị bằng thuốc kháng virus thì sẽ chết.
Cần phân biệt rõ sự khác nhau giữa người nhiễm HIV và AIDS:
– Nhiễm HIV là có mang virus HIV trong cơ thể nhưng vẫn hoàn toàn khỏe mạnh và không có bất kỳ một triệu chứng bệnh nào liên quan đến HIV. Người nhiễm HIV chưa phải là bệnh nhân, họ vẫn sống, lao động và sinh hoạt bình thường.
– AIDS là giai đoạn cuối cùng của nhiễm HIV. Người nhiễm lúc này có các biểu hiện lâm sàng nặng của nhiều loại bệnh do suy giảm miễn dịch liên quan đến HIV, vì vậy cần được chăm sóc và điều trị thích hợp.

2. Triệu chứng

Quá trình từ nhiễm HIV thành AIDS dài hay ngắn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như sức đề kháng của người nhiễm, lối sống và sinh hoạt của họ, sự chăm sóc của gia đình, người thân, mức độ kỳ thị phân biệt đối xử của xã hội… và triệu chứng của nhiễm HIV cũng phù thuộc vào các giai đoạn nhiễm bệnh với một số dấu hiệu gợi ý đặc trưng sau:

Bệnh nhẹ

• Sụt cân dưới 10% trọng lượng cơ thể.
• Vết đau hoặc nứt quanh môi.
• Mẩn ngứa nổi trên da kéo dài.
• Loét miệng tái phát nhiều lần.
• Hay bị zona (giời leo).
• Viêm xoang, viêm tai, viêm đường hô hấp trên tái phát nhiều lần.

Bệnh vừa

• Sụt cân trên 10% trọng lượng cơ thể.
• Nấm miệng hoặc bạch sản lưỡi dạng lông (gần giống như nấm đẹn ở miệng).
• Tiêu chảy kéo dài trên 1 tháng không rõ nguyên nhân Sốt liên tục hoặc ngắt quãng kéo dài trên 1 tháng
• Viêm âm đạo do nấm.
• Lao phổi trong 1 năm trở lại đây.
• Nhiễm trùng nặng như viêm phổi, viêm cơ.

Bệnh nặng

• Hội chứng suy kiệt.
• Viêm phổi, lao phổi, lao ngoài phổi (lao hạch, lao màng bụng)
• Nhiễm hecpec ở da, niêm mạc, nội tạng
• Tiêu chảy kéo dài.
• Các bệnh biểu hiện ở người bị nhiễm HIV/AIDS chủ yếu là các bệnh cơ hội (nhiễm trùng cơ hội khi hệ miễn dịch của cơ thể bị suy yếu do sự tấn công của víu HIV) nên người nhiễm HIV có thể mắc nhiều bệnh khác nhau với các triệu chứng khác nhau.

1. HIV và AIDS

HIV (Human Immunodeficiency Virus) là tên một loại vi rút gây suy giảm miễn dịch.
AIDS (Aquired ImmunoDeficiency Syndrome) hay còn gọi là SIDA, là hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người – giai đoạn cuối của quá trình nhiễm HIV.

Khi HIV xâm nhập vào cơ thể, nó sẽ tồn tại suốt đời trong cơ thể người bị nhiễm và sẽ làm lây lan cho những người khác.
Thời gian từ khi nhiễm HIV cho đến khi thành AIDS dài hay ngắn tùy thuộc vào sức chống đỡ bệnh tật và hành vi của từng người. Trung bình từ khi nhiễm HIV đến khi thành AIDS kéo dài từ 5-7 năm, nhưng có nhiều trường hợp có thể kéo dài đến hàng chục năm nếu người nhiễm HIV biết cách giữ gìn sức khỏe và không có hành vi nguy cơ liên quan đến lây nhiễm HIV.

2. Nguồn lây và nguy cơ lây nhiễm HIV

Tất cả mọi người, không phân biệt tuổi tác, giới tính, vị trí xã hội, nghề nghiệp…đều có thể bị nhiễm HIV nếu có hành vi không an toàn dù chỉ một lần trong cuộc sống. Người nhiễm HIV và bệnh nhân AIDS là nguồn truyền nhiễm duy nhất của HIV.

Các nghiên cứu về dịch tễ học cho thấy trong máu, tinh dịch và dịch tiết âm đạo, và trong sữa của người nhiễm HIV có thể làm lây truyền HIV. Có 3 con đường chính làm lây truyền HIV:

• Đường máu;

• Đường tình dục;

• Đường truyền từ mẹ sang con.

3. Các đường lây truyền HIV

Lây truyền HIV qua đường máu

• HIV có thể lây truyền qua máu và các chế phẩm của máu có nhiễm HIV.
• Lây truyền HIV từ người này sang người khác qua các dụng cụ xuyên chích qua da (bơm kim tiêm, kim xăm trổ, kim châm cứu, da cạo râu, kìm cắt móng tay), các vật dụng có thể dính máu của người khác, tiếp xúc trực tiếp với máu của người nhiễm HIV (nơi có các vết thương hở hoặc da xây xát hoặc niêm mạc), qua truyền máu hoặc ghép các mô, các tạng bị nhiễm HIV, hoăc qua các dụng cụ truyền máu, lấy máu không được tiệt trùng đúng cách.

Lây truyền HIV qua đường tình dục

• Đây là con đường phổ biên lây truyền HIV, khoảng 70-80% tổng số người nhiễm HIV trên thế giới là bị lây nhiễm qua đường này.
• HIV lây truyền do giao hợp với người nhiễm HIV, nguy cơ lây nhiễm qua một lần giao hợp là 0,1 – 1%. Người nhận tinh dịch trong giao hợp có nguy cơ nhiễm HIV nhiều hơn; người có nhiều bạn tình, quan hệ tình dục không an toàn và mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục có nguy cơ lây nhiễm cao hơn.

Lây truyền HIV từ mẹ sang con

Người mẹ nhiễm HIV có thể truyền HIV cho con
• Khi mang thai: HIV từ máu của mẹ nhiễm HIV qua rau thai vào thai nhi.
• Khi sinh: HIV từ nước ối, dịch tử cung, dịch âm đạo, máu của mẹ xâm nhập vào trẻ khi sinh (qua niêm mạc mắt, mũi, hậu môn hoặc da xây xát của trẻ trong quá trình đẻ).
• Khi cho con bú: HIV có trong sữa mẹ, có thể qua các nứt ở núm vú xâm nhập vào trẻ khi trẻ đang mọc răng hoặc có những tổn thương ở niêm mạc miệng.

4. Những đường không làm lây truyền HIV

Các nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng, ngoài máu, dịch sinh dục, sữa mẹ, HIV còn có trong các dịch cơ thể khác như nước bọt, nước mắt, nước tiểu, mồ hôi của người nhiễm HIV, nhưng với nồng độ rất thấp, không đủ để gây lây nhiễm khi tiếp xúc. Do vậy, HIV không lây qua các tiếp xúc thông thường.
• HIV không lây qua các hành vi giao tiếp thông thường như ở nơi làm việc, trường học; không lây truyền qua bắt tay, ôm, mặc chung quần áo.
• HIV không lây qua ho, hắt hơi, nước bọt, nước mắt, mồ hôi.
• Muỗi và các côn trùng khác đốt không làm lây nhiễm HIV.