Viêm tiểu phế quản là bệnh hô hấp cấp tính, rất hay gặp ở trẻ nhỏ do viêm tắc các đường hô hấp nhỏ (hay còn gọi là tiểu phế quản). Bệnh xuất hiện trong 2 năm đầu, với tần suất cao nhất vào 6 tháng tuổi và ở nhiều nơi bệnh là một trong những nguyên nhân thường xuyên làm trẻ phải nhập viện.

Bệnh xuất hiện quanh năm, cao nhất vào mùa đông và đầu mùa xuân, có thể xuất hiện lẻ tẻ, đôi khi thành dịch. Nếu bệnh được phát hiện và điều trị sớm sẽ cho kết quả tốt, những trường hợp nặng gây suy hô hấp có thể bị tử vong.

Trẻ nào dễ mắc bệnh?

Tác nhân viêm tiểu phế quản ở trẻ thường là do các virut như: virut hợp bào hô hấp (VRS), chiếm 30 – 50% các trường hợp mắc bệnh. Virut cúm và á cúm cũng gây bệnh cho khoảng 25% số trẻ bị viêm tiểu phế quản. Ngoài ra phải kể đến Adenovirus với 10% số mắc.

Nếu trẻ sống trong vùng có dịch cúm hay viêm đường hô hấp trên (do virut hợp bào) thì tỷ lệ bị lây nhiễm rất cao do sức đề kháng ở cơ thể trẻ còn quá yếu, nhất là trẻ đang ở tuổi bú mẹ mà không được bú đầy đủ sữa mẹ.

Ngoài ra, các trường hợp trẻ bị bệnh tim bẩm sinh, bệnh phổi bẩm sinh, sống trong môi trường hút thuốc lá thụ động, không khí ô nhiễm, nhà ở ẩm thấp, chật chội, hay bị suy giảm miễn dịch đều có nguy cơ cao mắc phải viêm tiểu phế quản.
Virut Respiratoire Syncytial (VRS) – virut hợp bào hô hấp gây viêm tiểu phế quản .

Dấu hiệu để nhận biết

Viêm tiểu phế quản là bệnh chỉ xảy ra ở trẻ dưới 24 tháng tuổi, thường gặp nhất là 3 – 6 tháng tuổi. Khi mắc bệnh, các phế quản nhỏ này bị viêm, sưng phù, tiết nhiều dịch làm cho đường thở của trẻ bị chít hẹp thậm chí tắc nghẽn. Vì vậy, trẻ sẽ bị khò khè, khó thở và nặng hơn nữa trẻ sẽ bị thiếu ôxy để thở.

Triệu chứng ban đầu thường thấy nhất là tình trạng trẻ ho, chảy nước mũi trong, sốt vừa hoặc cao. Bạn nên lưu ý vì sốt không phải triệu chứng đặc trưng của bệnh. Trên thực tế, có rất nhiều trẻ viêm tiểu phế quản không bị sốt hoặc chỉ bị sốt nhẹ. Trẻ có thể xuất hiện những cơn ho ngày một kéo dài, nhất là về nửa đêm hoặc gần sáng. Khi ấy, trẻ thường thở khò khè hoặc khó thở, thậm chí ngừng thở, bú kém, hay bị nôn trớ. Thông thường, trẻ sẽ khò khè kéo dài khoảng 7 ngày sau đó giảm dần rồi khỏi hẳn. Cá biệt có một số trường hợp ho sẽ kéo dài hơn.

Biến chứng nào có thể xảy ra?

Nếu không được chẩn đoán đúng bệnh và điều trị tốt sẽ dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như: rối loạn chức năng hô hấp, xuất hiện từng cơn khó thở tái phát, viêm tiểu phế quản lan tỏa. Nghiêm trọng hơn sẽ làm trẻ bị suy hô hấp cấp, tràn khí màng phổi, viêm phổi – trung thất, xẹp phổi và thậm chí tử vong.

Bệnh sẽ có biến chứng nặng hơn ở trẻ dưới 3 tháng tuổi, trẻ sinh non – nhẹ cân, trẻ suy dinh dưỡng nặng, trẻ có sẵn bệnh tim, phổi, suy giảm miễn dịch.

Phòng ngừa và điều trị bệnh viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ

Với các trường hợp nhẹ chỉ cần chăm sóc tại nhà: tiếp tục cho trẻ bú hay ăn uống đầy đủ. Cần cho trẻ uống nhiều nước để tránh thiếu nước và làm loãng đờm. Có thể nhỏ mũi 2-3 giọt nước muối sinh lý sau đó làm sạch mũi cho trẻ. Để giảm ho, long đờm cho bé có thể sử dụng mật ong hấp với quả quất còn xanh hoặc mật ong hấp lá hẹ. Nếu các biện pháp trên không mang lại hiệu quả, cần đưa bé tới bác sĩ khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Những trẻ có dấu hiệu nặng như khó thở, bú kém, tím tái… hoặc có các yếu tố nguy cơ như trẻ dưới 3 tháng tuổi, trẻ sinh non, có bệnh tim phổi bẩm sinh, trẻ suy giảm miễn dịch thì cần nhập viện.

Để phòng bệnh hiệu quả, các bà mẹ hãy cho trẻ bú sữa mẹ đến 2 tuổi, không để trẻ bị lạnh, giữ cho môi trường sống của trẻ được trong lành, không cho trẻ tiếp xúc với khói bếp than, khói thuốc lá, mầm bệnh.

Tránh cho trẻ tiếp xúc gần gũi với trẻ lớn, người lớn đang bị cảm lạnh cũng như các trẻ bệnh khác. Cần rửa tay sạch sẽ trước khi chăm sóc trẻ (vì virut gây bệnh lây lan chủ yếu qua việc tiếp xúc trực tiếp). Cha mẹ nên vệ sinh cơ thể, đặc biệt là khu vực tai, mũi, họng cho trẻ hằng ngày.

Phòng ngủ của trẻ cần được đặc biệt thông thoáng, trong lành. Không nên trải thảm trong phòng trẻ. Nên thường xuyên giặt chăn, gối dành cho trẻ, sau đó phơi nắng thật khô.

PGS-TS Nguyễn Tiến Dũng – Trưởng khoa Nhi, BV Bạch Mai nhận định: Bệnh hen tăng theo tốc độ đô thị hóa. Sự đô thị hóa đã phá vỡ môi trường sống tự nhiên. Trên các ngôi nhà cao tầng, con người sử dụng nhiều hóa chất hơn, từ việc lau nhà đến sơn tường, đều có hóa chất. Không chỉ vậy, trong thức ăn cũng có các chất bảo quản. Tất cả những tác động đó đều góp phần tích tụ các yếu tố dẫn đến bị hen cao hơn.

Trước kia, bệnh nhân hen ở miền Bắc thường có suy nghĩ vào sống trong phía nam, TPHCM sẽ khỏi hen vì tránh được những cơn gió lùa của mùa đông bắc. Nhưng nay nếu làm thế, bệnh hen của họ có thể sẽ nặng hơn, vì các yếu tố nguy cơ dẫn đến hen ở đô thị còn cao hơn. Theo kết quả điều tra khoa học mới đây, khoảng 10 – 15% trẻ lứa tuổi 13 – 14 ở Hà Nội có biểu hiện khò khè – một trong những dấu hiệu bệnh hen. Trong khi đó, con số này ở trẻ cùng độ tuổi tại TPHCM lên tới 20%.

Bệnh hen ở trẻ dưới 12 tuổi còn gọi là hen sữa, khoảng 1/3 trường hợp sẽ tự khỏi 1/3 phải điều trị mới khỏi, và 1/3 điều trị cũng không khỏi. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của TS Nguyễn Tiến Dũng, nếu tuân thủ phác đồ điều trị – trong 1 năm đầu đến khám 3 tháng/lần, từ năm sau mỗi năm/lần nếu không có cơn hen nặng – thì tỉ lệ khỏi có thể lên tới 80%. Sau lứa tuổi 13, nếu trẻ vẫn còn bị hen thì có thể trở thành mạn tính.

Theo thống kê của Bộ Y tế, ở nước ta còn khoảng 65% bệnh nhân hen chưa được dự phòng dài hạn – nhằm phòng ngừa các cơn hen cấp tính, dẫn đến phải nhập viện. Với bệnh nhi hen, con số này cũng không được cải thiện hơn. Theo TS Dũng, những chú ý có thể tránh cho các cháu nguy cơ khỏi phát cơn hen trong sinh hoạt hàng ngày rất đơn giản và hiệu quả. Tránh tiếp xúc với khói bếp, khói thuốc lá, đặc biệt là khói hương thắp – đặc biệt ở những gia đình đặt bàn thờ gần giường ngủ của các cháu. Không để các cháu lau giá sách, tránh tiếp xúc với bụi, lông chó mèo, nấm mốc, côn trùng (gián). Không nên sử dụng xịt phòng, thậm chí khi tắm nên bật quạt thông gió để không khí lưu thông dễ dàng.

Hiện mỗi năm có khoảng 3- 4 nghìn người tử vong do căn bệnh này. Hiện nay đã có 20 BV đa khoa tỉnh thành lập và đưa vào hoạt động các phòng tư vấn hen phế quản: Hà Nội và Hà Tây cũ, Bắc Ninh, Bắc Giang, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Hòa Bình, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nam, Nam Định, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Tuyên Quang, Khánh Hòa, Bình Dương, Tiền Giang, Gia Lai.

Trả lời: Viêm tiểu phế quản là bệnh viêm đường hô hấp dưới, rất hay gặp ở trẻ dưới 2 tuổi. Bệnh do virut gây ra, thường xảy ra vào mùa mưa. Trẻ sống trong môi trường ô nhiễm, chật hẹp, hít phải khói thuốc, hay sống trong gia đình có người bị hen và dị ứng… rất dễ mắc bệnh này.

Khi trẻ bị mắc bệnh viêm tiểu phế quản, nếu không được chữa trị kịp thời thì rất nguy hại tới sức khỏe, thậm chí có thể tử vong. Khi mới bị viêm tiểu phế quản, trẻ có thể bị viêm mũi, viêm họng thông thường. Khoảng 36-72 giờ tiếp theo, trẻ sẽ ho khan, thở nhanh, co kéo… hoặc biểu hiện ở dạng cấp tính với suy hô hấp cấp, thở nhanh, nhịp tim nhanh, tím tái, toát mồ hôi lạnh.

Bệnh viêm tiểu phế quản nếu được phát hiện và điều trị dứt điểm sẽ không để lại di chứng, tuy vậy, nếu bị kéo dài và mắc lại có thể chuyển sang dạng viêm tiểu phế quản tắc nghẽn. Nếu thấy trẻ có những biểu hiện như: ăn uống khó khăn, bỏ ăn, bỏ bú; nôn nhiều; thở nhanh, có triệu chứng khó thở như co kéo lồng ngực và các cơ liên sườn, hõm ức; tím tái… nên đưa trẻ đi bệnh viện ngay.

Để phòng tránh bệnh viêm tiểu phế quản, cần chú ý: nơi ở phải thoáng mát, sạch sẽ; không cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, khói bụi ô nhiễm…

Viêm tiểu phế quản là bệnh chỉ xảy ra ở trẻ dưới 24 tháng tuổi, thường gặp nhất là 3-6 tháng tuổi. Khi mắc bệnh, các phế quản nhỏ này bị viêm, sưng phù, tiết nhiều dịch làm cho đường thở của trẻ bị chít hẹp thậm chí tắc nghẽn. Vì vậy, trẻ sẽ bị khò khè, khó thở và nặng hơn nữa trẻ sẽ bị thiếu oxy để thở.

Trẻ dưới 2 tuổi rất dễ bị viêm tiểu phế quản

Nguyên nhân của viêm tiểu phế quản

Bệnh do virút hô hấp gây ra, mà hàng đầu là loại virut có tên viết tắt là RSV. Virút này có 2 điểm đặc biệt:

1. Có khả năng lây lan rất mạnh nên bệnh có khả năng xảy ra thành dịch.

2. Người lớn, trẻ lớn cũng có thể bị nhiễm RSV nhưng biểu hiện thường nhẹ, chỉ như cảm ho thông thường. Nhưng nếu trẻ dưới 2 tuổi bị lây nhiễm có thể biểu hiện dưới dạng nặng là viêm tiểu phế quản. Bệnh có thể có quanh năm nhưng thường là vào mùa mưa (các tỉnh phía Nam), hay mùa lạnh (các tỉnh phía Bắc).

Tầm quan trọng

Viêm tiểu phế quản là nguyên nhân hàng đầu của các trường hợp nhiễm trùng hô hấp nặng ở trẻ nhỏ đặc biệt là các nước Âu – Mỹ vì bệnh có khả năng trở thành dịch lớn. Ở Hoa Kỳ: 120.000 trẻ nhập viện vì viêm tiểu phế quản hàng năm. Ở Việt Nam: hiện nay viêm tiểu phế quản đã được quan tâm nhiều hơn và thật sự là bệnh phổ biến ở trẻ dưới 2 tuổi. Tại BV.Nhi Đồng 1 hàng năm có 5.000 – 6.000 trường hợp đến khám tại phòng khám hô hấp vì viêm tiểu phế quản, viêm tiểu phế quản cũng là nguyên nhân nhập viện hàng đầu tại khoa hô hấp (40%, khoảng hơn 2500 trẻ nhập viện/năm do viêm tiểu phế quản).

Triệu chứng của viêm tiểu phế quản

Thường trẻ sẽ có triệu chứng cảm trong 2-3 ngày đầu (sốt nhẹ, ho, sổ mũi). Sau đó, trẻ ho nhiều hơn kèm khò khè và có thể bị khó thở (thở nhanh hơn, thở co kéo lồng ngực). Nặng hơn nữa trẻ có thể bỏ bú, tím tái. Bệnh có triệu chứng tương tự suyễn. Cần phải được BS thăm khám để có chẩn đoán chính xác.

Diễn tiến của bệnh

Thông thường, trẻ sẽ khò khè kéo dài khoảng 7 ngày, ho giảm dần trong khoảng 14 ngày rồi khỏi hẳn nếu được chăm sóc tốt. Tuy nhiên, trong khoảng 1/5 trường hợp, bệnh có thể kéo dài nhiều tuần lễ.

Biến chứng thường gặp của bệnh là suy hô hấp, viêm phổi (do dễ bị nhiễm thêm vi trùng), xẹp phổi (do tắc đờm), viêm tai giữa. Khoảng 1-2% trẻ cần phải nhập viện vì khó thở, thiếu oxy. Cần lưu ý là bệnh có thể sẽ nặng hơn, kéo dài hơn, nhiều biến chứng hơn và tử vong cũng cao hơn trong các trường hợp sau: trẻ dưới 3 tháng tuổi, trẻ sanh non – nhẹ cân, trẻ suy dinh dưỡng nặng, trẻ có sẵn bệnh tim, phổi, suy giảm miễn dịch. Đây là những trẻ được coi là có yếu tố nguy cơ cần được cho nhập viện sớm khi bị viêm tiểu phế quản . Ngoài ra, bệnh cũng có khả năng tái phát.

Gần đây, người ta cũng đã chứng minh được mối liên quan của viêm tiểu phế quản với bệnh suyễn. Sau khi bị viêm tiểu phế quản , đường thở của trẻ sẽ trở nên nhạy cảm hơn và khoảng 1/3 trẻ bị viêm tiểu phế quản diễn tiến thành suyễn sau này.

Điều trị

Trẻ cần được nhập viện trong các trường hợp sau:

• Trẻ có dấu hiệu nặng: khó thở, bú kém, tím tái
• Có biến chứng: suy hô hấp, viêm phổi, xẹp phổi…
• Trẻ có yếu tố nguy cơ (như đã nêu trên)

Ngoài ra, các trường hợp viêm tiểu phế quản nhẹ, không có biến chứng, trẻ không có yếu tố nguy cơ thì có thể được chăm sóc tại nhà.

Chăm sóc tại nhà

1. Tiếp tục cho trẻ bú hay ăn uống đầy đủ. Có thể chia nhỏ thành nhiều cữ bú, bữa ăn để trẻ đỡ bị nôn ói khi ho nhiều. Cần cho trẻ uống nhiều nước để tránh thiếu nước (thì thiếu nước sẽ làm đờm trở nên cô đặc làm bệnh nặng hơn). Uống nhiều nước sẽ giúp trẻ loãng đờm, dịu ho.

2. Cần làm thông thoáng mũi cho trẻ để giúp trẻ dễ thở hơn và bú tốt hơn. Có thể nhỏ mũi với 2-3 giọt nước muối sinh lý sau đó làm sạch mũi cho trẻ.

3. Cần cho trẻ dùng thuốc đúng như chỉ dẫn của thầy thuốc. Không nên tự ý cho trẻ uống thuốc vì nếu dùng không đúng có thể làm trẻ bệnh nặng hơn hay có thể có tác dụng có hại nhất là ở trẻ nhỏ.

4. Tránh khói thuốc lá: khói thuốc lá có thể làm trẻ sẽ trở nặng và dễ bị suyễn sau này hơn.

5. Cần đi tái khám đúng hẹn theo lời khuyên của thầy thuốc và chú ý phát hiện những dấu hiệu cần cho trẻ đi khám lại ngay.

Khi nào cầm đưa trẻ đến bệnh viện ngay?

Cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu trẻ có một trong những dấu hiệu sau:

• Tím tái
• Trẻ bú kém, bỏ bú, không uống được
• Trẻ ngủ li bì, khó đánh thức
• Thở khó khăn (thở nhanh, thở co kéo lồng ngực)

Phòng ngừa

Hiện nay, thuốc phòng ngừa đặc hiệu còn rất đắt tiền và chưa có ở VN nên biện pháp phòng tránh chủ yếu là:

– Tránh cho trẻ tiếp xúc gần gũi với trẻ lớn, người lớn đang bị cảm lạnh cũng như các trẻ bệnh khác.

– Cần rửa tay sạch sẽ trước khi chăm sóc trẻ (vì virút gây bệnh lây lan chủ yếu qua việc tiếp xúc trực tiếp).

Kết luận

Viêm tiểu phế quản là 1 bệnh lý phổ biến cần được quan tâm đúng mức ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi. Tuy nhiên, đây không phải là bệnh chỉ liên quan đến trẻ nhỏ đang trong lứa tuổi còn bú này. Việc chăm sóc đúng cách của người lớn, của các bậc cha mẹ sẽ góp phần giúp trẻ tránh được bệnh, cũng như hồi phục tốt hơn.

Nguyên nhân của bệnh viêm tiểu phế quản

Tại nước ta, số trẻ mắc viêm tiểu phế quản có tần suất nhập viện cao, chiếm khoảng 40% bệnh nhi nhập viện tại các khoa hô hấp nhi. Tác nhân làm cho trẻ bị viêm tiểu phế quản thường là do các virut như virut hợp bào hô hấp (VRS), có khả năng lây lan rất mạnh nên bệnh có nguy cơ xảy ra thành dịch, virut này chiếm 30 – 50% các trường hợp mắc bệnh. Virut cúm và á cúm cũng gây bệnh cho khoảng 25% số trẻ bị viêm tiểu phế quản. Ngoài ra phải kể đến Adenovirus với 10% số mắc. viêm tiểu phế quản là bệnh viêm nhiễm cấp tính của các phế quản kích thước nhỏ, có đường kính dưới 2 mm hay còn gọi là các tiểu phế quản. Thành của các tiểu phế quản này không có sụn chỉ có cơ trơn nên dễ bị co thắt, xẹp lại khi bị viêm. Bệnh chỉ xảy ra ở trẻ dưới 2 tuổi, thường gặp nhất là 3-6 tháng tuổi. Khi mắc bệnh, các phế quản nhỏ này bị viêm, sưng phù, tiết nhiều dịch làm cho đường thở của trẻ bị chít hẹp thậm chí tắc nghẽn. Vì vậy, trẻ sẽ bị khò khè, khó thở và nặng hơn nữa trẻ sẽ bị thiếu ôxy để thở. Người lớn, trẻ lớn cũng có thể bị nhiễm VRS nhưng biểu hiện thường nhẹ, chỉ như cảm ho thông thường.

Viêm tiểu phế quản gây ảnh hưởng sức khỏe trẻ em

Nếu trẻ sống trong vùng có dịch cúm hay viêm đường hô hấp trên (do virut hợp bào) thì tỷ lệ bị lây nhiễm rất cao do sức đề kháng ở cơ thể trẻ còn quá yếu, nhất là trẻ tuổi bú mẹ mà không được bú đầy đủ sữa mẹ. Những trẻ từng bị ốm do nhiễm virut trước đó như viêm mũi họng, viêm amydal, viêm VA… đều có nguy cơ dễ nhiễm bệnh nếu không được chăm sóc tốt. Các trường hợp trẻ bị bệnh tim bẩm sinh, sống trong môi trường hút thuốc lá thụ động, bị bệnh phổi bẩm sinh như loạn sản phổi, mucoviscidose hay bị suy giảm miễn dịch đều có nguy cơ cao mắc phải viêm tiểu phế quản.

Những biểu hiện khi trẻ bị viêm tiểu phế quản

Triệu chứng ban đầu thường thấy nhất là tình trạng trẻ ho, chảy nước mũi trong, sốt vừa hoặc cao. Sau từ 3 – 5 ngày thì trẻ ho ngày một nhiều, xuất hiện thở khó, thở rít. Những trường hợp nặng thì tím tái, thậm chí ngừng thở. Khám thấy nhịp thở của trẻ nhanh, sốt vừa, xuất hiện các cơn co kéo hô hấp, lồng ngực bị rút lõm, trẻ thở rên. Tiếng thở có thể nghe ran rít, ran ngáy, thông khí phổi kém.

Các tiêu chuẩn lâm sàng khác cho thấy trong khí máu PaO2 giảm, PaCO2 tăng, có nhiễm toan hô hấp kèm theo, đây là những chỉ số đánh giá mức độ nặng của bệnh. Để phát hiện chính xác loại virut gây bệnh cần phải phân lập hoặc nuôi cấy virut, bằng cách lấy dịch tiết khí phế quản hoặc trong tổ chức phổi hoặc phản ứng huyết thanh.

Cần lưu ý: Khi chẩn đoán bệnh cần phân biệt với các triệu chứng của viêm phế quản, viêm phổi do vi khuẩn hoặc virut, bệnh mềm sụn thanh khí quản, bệnh mạch máu, các khối u (chèn ép khí phế quản từ ngoài vào) hoặc tình trạng u mạch máu, hẹp khí quản gây tắc nghẽn đường hô hấp ở trong. Các bệnh như trào ngược dạ dày thực quản, dị vật đường thở, khó thở thứ phát sau nhiễm virut… cũng cần được phân biệt với viêm tiểu phế quản ở trẻ em.

Tất cả các trường hợp viêm tiểu phế quản ở trẻ nếu không được chẩn đoán bệnh và điều trị tốt sẽ dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như: Rối loạn chức năng hô hấp, xuất hiện từng cơn khó thở ra tái phát, viêm tiểu phế quản lan toả. Nghiêm trọng hơn sẽ làm trẻ bị suy hô hấp cấp, tràn khí màng phổi, viêm phổi- trung thất, xẹp phổi và thậm chí tử vong. Gần đây nhiều nghiên cứu còn cho rằng sự tái diễn nhiều lần của viêm tiểu phế quản còn là nguyên nhân gây ra hen ở trẻ em.

Xử trí và phòng bệnh thế nào?

Đối với các thể thông thường, không có suy hô hấp thì ngay khi vào viện các bác sĩ sẽ tiến hành hút thông đường thở, giải phóng các chất xuất tiết. Dùng khí dung ẩm thuốc giãn phế quản có tác dụng nhanh như ventolin, bricanyl, salbutamol kết hợp với lý liệu pháp hô hấp, vỗ rung, hút đờm. Những trẻ sốt cao, nôn, thở nhanh phải bù đủ nước và điện giải theo nhu cầu cơ thể trẻ. Cần cho trẻ dinh dưỡng đủ chất và cân nhắc cẩn thận trước khi sử dụng kháng sinh.

Đối với những trường hợp nặng có suy hô hấp thì phải sử dụng liệu pháp oxygen, hút thông đường hô hấp trên, dùng thuốc giãn phế quản đường khí dung ẩm, truyền nước, điện giải theo nhu cầu cơ thể bù lượng thiếu hụt. Nếu những biện pháp trên không cải thiện tình trạng suy hô hấp thì phải tiến hành đặt nội khí quản và các biện pháp hô hấp hỗ trợ khác. Chỉ sử dụng kháng sinh khi có biểu hiện viêm nhiễm thứ phát, không nên dùng steroid cho trẻ.

Muốn phòng bệnh hiệu quả, các bà mẹ hãy cho trẻ bú sữa mẹ đến 2 tuổi, không để trẻ bị lạnh, không nên để nhiệt độ điều hoà quá lạnh trong phòng vào mùa hè (nên để ở nhiệt độ 28-29^oC), không cho trẻ tiếp xúc với khói bếp than, khói thuốc lá. Những trẻ bị các bệnh tim, phổi bẩm sinh càng đặc biệt lưu ý. Nếu trẻ có những biểu hiện bệnh như sốt, ho, khó thở cần đưa ngay trẻ đến các chuyên khoa hô hấp để được điều trị đúng.

Trả lời: Thông thường viêm tiểu phế quản do siêu vi trùng RSV gây ra ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi và ít khi gây bệnh nhiều lần. Nếu con bạn bị khò khè nhiều lần thì cần phải khám bệnh tại các bệnh viện chuyên khoa nhi vì có thể cháu bị suyễn chứ không phải viêm tiểu phế quản. Nếu trong gia đình hoặc họ hàng có người bị suyễn, viêm mũi dị ứng, chàm thể tạng thì khả năng cháu bị suyễn là rất lớn. Để tăng cường sức đề kháng cho cháu bạn nên chọn những loại sữa có DHA, ARA, Prebiotic. Bên cạnh đó, môi trường xung quanh trẻ phải trong lành, tránh khói bụi, đặc biệt là khói thuốc lá. Bạn cũng nên giữ ấm cho trẻ vì lạnh cũng có thể khởi phát bệnh.

Các virut gây viêm đường hô hấp có thể kết hợp với nhau làm bệnh nặng hơn

Bệnh do Rhino virut xuất hiện ở hầu hết các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam. Thời tiết mùa lạnh là điều kiện thuận lợi cho virut này xâm nhập và phát triển. Trẻ em bị nhiễm lạnh kéo dài, trẻ bị suy dinh dưỡng, trẻ có sức đề kháng kém vào mùa đông lạnh và ẩm rất dễ bị nhiễm các loại virut nói chung trong đó có Rhino virut, hoặc Rhino virut có thể đồng nhiễm hoặc bội nhiễm với các loại virut hoặc vi khuẩn khác. Chính trên những cơ địa như vậy lại càng làm cho bệnh nặng hơn và ảnh hưởng đến tính mạng của trẻ. Bệnh có thể phát triển mạnh ở nơi có mật độ dân cư cao, trong nhà ở chật hẹp và thiếu vệ sinh không khí. Thông thường, chỉ có một vài týp huyết thanh của Rhino virut lưu hành trong năm và sau đó lại được thay thế bởi các týp huyết thanh khác vào năm sau. Điều này giải thích tại sao những người đã bị mắc bệnh rồi nhưng vẫn tiếp tục mắc ở những năm tiếp theo.

Cũng cần lưu ý rằng những virut đường hô hấp khác như Corona virut, virus Coxsackie, virut hợp bào hô hấp, virut cúm C cũng có thể gây nên hội chứng cảm lạnh thông thường và có thể đồng nhiễm với Rhino virut và làm cho bệnh nặng hơn.

Cần đặc biệt quan tâm đến cách thức lây truyền

Virus Rhino lây trực tiếp từ người sang người do hít phải những hạt nhỏ li ti (aerosol) của dịch tiết đường hô hấp từ người bệnh trong khoảng cách gần. Lây gián tiếp qua bàn tay, khăn tay, đồ dùng, đồ chơi trẻ em, mặt bàn, ghế… bị nhiễm dịch mũi hoặc dịch tiết đường hô hấp có chứa virut từ người bệnh, sau đó tự chùi mũi, dụi mắt trong thói quen hằng ngày hoặc qua bàn tay và các đồ dùng liên quan đến chăm sóc trẻ bị nhiễm virut. Ngày nay, các nhà khoa học cho rằng cách lây truyền gián tiếp là rất nguy hiểm và quan trọng mà mọi người ít chú ý đến.

Nếu bị bội nhiễm có thể gây ra viêm phổi, phế quản

Virut xâm nhập vào cơ thể theo đường hô hấp trên và thường chỉ giới hạn gây bệnh ở khu vực đó. Rhino virut hiếm khi gây nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới có thể do virut không thích hợp khi nhân lên ở 37oC. Sau khi mắc bệnh, cơ thể tạo được miễn dịch đặc hiệu týp huyết thanh và không có miễn dịch chéo với các týp khác. Miễn dịch bảo vệ của kháng thể tiết IgA có vai trò quan trọng hơn so với miễn dịch dịch thể.

Thời gian ủ bệnh từ 2 – 4 ngày, sau đó xuất hiện các triệu chứng: sốt nhẹ, hắt hơi, sổ mũi, đau họng, ho, đau đầu, đôi khi có cảm giác ớn lạnh, 1/3 số trường hợp có ho và khàn giọng. Các triệu chứng toàn thân khác là rất ít. Bệnh thường kéo dài khoảng 1 tuần rồi tự khỏi. Ở trẻ em suy dinh dưỡng, bị nhiễm lạnh kéo dài, suy giảm miễn dịch có thể dẫn đến viêm phế quản, viêm phế quản phổi hoặc viêm phổi bội nhiễm với tình trạng nặng.

Trên lâm sàng rất khó phân biệt bệnh do Rhino virut với bệnh do các virut đường hô hấp khác. Chẩn đoán phòng thí nghiệm có thể dựa vào phân lập virut từ dịch tiết mũi họng trên nuôi cấy tế bào. Phản ứng huyết thanh ít khi được thực hiện. Gần đây, trong phòng thí nghiệm thường sử dụng kỹ thuật PCR để xác định gen đặc hiệu của virut cho kết quả nhanh và độ chính xác cao.

Biện pháp phòng bệnh đơn giản, hiệu quả cao

Mọi người cần rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc sử dụng khăn giấy có tẩm các chất diệt khuẩn như i-ốt loãng để làm sạch tay thường xuyên rất có tác dụng để hạn chế sự lây nhiễm.Tránh tối đa việc chùi tay lên mắt và mũi. Sử dụng các thuốc sát khuẩn đường mũi, họng, mắt hàng ngày như súc miệng bằng nước sát khuẩn hoặc dung dịch nước tỏi. Rỏ mắt, mũi bằng nước muối sinh lý hoặc các thuốc nhỏ mắt, nhỏ mũi thông thường là cần thiết và hiệu quả trong phòng bệnh. Hạn chế tiếp xúc với người bệnh. Hạn chế tập trung đông người, đặc biệt tại những phòng chật hẹp, ít thông khí ở khu vực có dịch. Tăng cường sức khỏe bằng cách ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý và rèn luyện thân thể. Giữ ấm không để bị nhiễm lạnh, đặc biệt ở trẻ em và người già. Khi có biểu hiện viêm đường hô hấp cấp cần đến ngay các cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

Chưa có thuốc đặc hiệu cho virus Rhino

Nói chung, bệnh do virus Rhino thường nhẹ và tự khỏi sau 1 tuần. Thường chỉ điều trị triệu chứng như giảm sốt, giảm ho, nâng cao thể trạng, nằm nghỉ ngơi. Hiện nay không có thuốc đặc hiệu nào cho Rhino virut. Trên thực nghiệm lâm sàng người ta dùng khí dung thuốc interferon-alpha 2b và Ipratropium đường mũi kết hợp với uống naproxen cho kết quả tốt. Vấn đề nghiên cứu và sử dụng vaccin phòng bệnh Rhino trong cộng đồng cũng chưa có và không khả thi vì virut có hơn 100 týp huyết thanh khác nhau và miễn dịch thu được là đặc hiệu týp, không có miễn dịch chéo giữa các týp huyết thanh.

TS. Trần Như Dương

Trả lời: Viêm tiểu phế quản là bệnh viêm nhiễm cấp tính của các phế quản kích thước nhỏ, có đường kính dưới 2mm hay còn gọi là các tiểu phế quản. Viêm tiểu phế quản là bệnh dễ mắc ở trẻ dưới 24 tháng tuổi, thường gặp nhất là 3-6 tháng tuổi.

Khi mắc bệnh, các phế quản nhỏ này bị viêm, sưng phù, tiết nhiều dịch làm cho đường thở của trẻ bị chít hẹp thậm chí tắc nghẽn. Vì vậy, trẻ sẽ bị khò khè, khó thở và nặng hơn nữa trẻ sẽ bị thiếu ôxy để thở. Bệnh do virut hô hấp gây ra, mà hàng đầu là loại virut có tên viết tắt là RSV. Khi mắc bệnh trẻ sẽ có triệu chứng sốt nhẹ, ho, sổ mũi trong 2-3 ngày đầu. Sau đó, trẻ ho nhiều hơn kèm khò khè và có thể bị khó thở (thở nhanh hơn, thở co kéo lồng ngực). Nặng hơn nữa trẻ có thể bỏ bú, tím tái. Bệnh có triệu chứng tương tự bệnh hen.

Thông thường, trẻ sẽ khò khè kéo dài khoảng 7 ngày, ho giảm dần trong khoảng 14 ngày rồi khỏi hẳn nếu được chăm sóc tốt. Tuy nhiên, trong khoảng 1/5 trường hợp, bệnh có thể kéo dài nhiều tuần lễ. Biến chứng thường gặp của bệnh là suy hô hấp, viêm phổi, xẹp phổi, viêm tai giữa. Bệnh có nhiều biến chứng và tử vong cũng cao hơn trong các trường hợp sau: trẻ dưới 3 tháng tuổi, sinh non – nhẹ cân, suy dinh dưỡng nặng, có sẵn bệnh tim, phổi, suy giảm miễn dịch. Gần đây, người ta cũng đã chứng minh được mối liên quan của viêm tiểu phế quản với bệnh hen. Sau khi bị viêm tiểu phế quản, đường thở của trẻ sẽ trở nên nhạy cảm hơn và khoảng 1/3 trẻ bị viêm tiểu phế quản diễn tiến thành hen sau này. Do vậy nếu trẻ mắc bệnh cần phải điều trị đúng, dứt điểm và phòng tránh bệnh tái phát.

BS. Nguyễn Văn Dũng

Trẻ dưới 1 tuổi, trẻ đẻ non, đang mắc các bệnh khác như cảm cúm, sởi… rất dễ mắc viêm phế quản phổi. Tác nhân gây bệnh ban đầu là virut, sau bội nhiễm vi khuẩn hoặc do cả hai. Vi khuẩn thường gặp nhất là phế cầu khuẩn, H. influenzae rồi đến tụ cầu khuẩn, liên cầu khuẩn.

Viêm phế quản phổi là tổn thương viêm cấp diễn lan toả cả phế nang, mô kẽ lẫn phế quản, thường do các tác nhân virut khởi đầu, sau đó bội nhiễm vi khuẩn hoặc do cả hai.

Bệnh nhân có tiền sử nhiễm khuẩn nhẹ đường hô hấp trên như ho, sổ mũi rất dễ bị viêm phế quản phổi. Bệnh viêm phế quản phổi giai đoạn khởi phát trẻ chỉ bị sốt nhẹ, người mệt mỏi, quấy khóc, ăn kém. Ở giai đoạn toàn phát trẻ sốt cao hoặc có thể lại bị hạ nhiệt độ, ho khan, chảy nước mũi và bắt đầu xuất hiện đờm. Lúc này, trẻ thấy khó thở, cánh mũi phập phồng, thở nhanh. Đối với trẻ sơ sinh, trẻ đang tuổi bú có những triệu chứng lâm sàng rất sơ sài nhưng bệnh thường rất nặng vì thế các dấu hiệu trướng bụng, da xanh tím, giảm trương lực cơ hoặc sốc, sùi bọt mép… là phải cho trẻ tới trung tâm y tế ngay.

Điều trị

Dùng kháng sinh có thể uống, tiêm (theo chỉ dẫn của bác sĩ) nhưng tốt nhất nên dùng dưới dạng siro và nên cho trẻ uống trước khi bú, khi ăn như thế tránh để trẻ bị kích thích tiêu hoá gây nôn trớ thức ăn. Đối với trẻ sơ sinh, trẻ từ 2 tháng tuổi trở xuống nên đưa trẻ tới bệnh viện để có điều kiện chăm sóc, điều trị tích cực hơn.

Chăm sóc trẻ

Chăm sóc trẻ bị viêm phế quản phổi, nên chăm sóc và phòng bệnh cho trẻ ngay từ giai đoạn đầu để tránh khi các dấu hiệu bệnh toàn phát, trẻ bị nặng hơn sẽ khó chữa, thậm chí sẽ dẫn tới tử vong. Ngay từ khi có thai, các bà mẹ nên tuân thủ đúng chế độ để tránh trường hợp sinh non, trẻ sẽ nhẹ cân. Bởi vì, những đứa trẻ này khi sinh ra dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn, đặc biệt là viêm phế quản phổi.

Thực hiện tốt các chế độ vô khuẩn khi đỡ đẻ và chăm sóc trẻ sơ sinh. Đảm bảo môi trường ở sạch sẽ, thoáng mát, cho trẻ bú mẹ nhiều hơn, nếu trẻ không tự bú thì phải vắt sữa ra bình, cốc hoặc cho trẻ ăn sữa ngoài nếu mẹ không có sữa. Bên cạnh đó, việc bù lại lượng nước đã mất do sốt cao, nôn trớ, tiêu chảy bằng cách cho trẻ uống nhiều nước hơn (tốt nhất cho uống oresol) là việc làm cần thiết.

Không nên chườm ấm hay chườm lạnh, tránh làm tăng nhu cầu ôxy. Bị viêm phế quản phổi, trẻ bị ho sẽ rất rát cổ, làm dịu họng trẻ bằng cách cho trẻ dùng nước quất, lá hẹ, hấp với mật ong, (cả 3 thứ đó cho vào chén, hấp cách thuỷ). Khi trẻ phải sử dụng kháng sinh dứt khoát phải tuân thủ chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ. Để đảm bảo chế độ dinh dưỡng, các bà mẹ vẫn duy trì chế độ ăn bình thường cho con (bú mẹ, ăn sữa bằng thìa cốc nếu trẻ không bú được, ăn tăng cường nếu trẻ trong thời kỳ ăn dặm…) cho ăn thức ăn lỏng, uống đủ nước (hoa quả, dung dịch oresol). Khi trẻ sốt cao trên 38o5, phải hạ nhiệt bằng paracetamol.

Phòng bệnh

Viêm phế quản phổi được phát hiện sớm và điều trị tích cực thì sau vài ngày trẻ sẽ đỡ và khỏi hẳn bệnh. Tuy nhiên, việc chăm sóc sau khi khỏi bệnh rất quan trọng phòng tránh việc tái phát bệnh. Lúc này nên giữ ấm, giữ vệ sinh cơ thể trẻ, cho trẻ ở trong phòng sạch sẽ, thoáng mát, bảo đảm ăn đủ dinh dưỡng cho trẻ. Nếu thời tiết chuyển mùa đột ngột phải giữ ấm cho trẻ, không nên để trẻ ngấm ngược nước tiểu, mồ hôi vì thế cần phải thay tã lót ngay khi bị ướt. Nếu trẻ hay bị viêm họng, viêm amidan thì phải điều trị triệt để, dứt điểm. Trong khi trẻ bị viêm phế quản phổi, bố mẹ không hút thuốc lá trong nhà, tránh cho trẻ ra ngoài vì bụi và các ô nhiễm khác khiến bệnh sẽ nặng hơn.