Đối với trẻ bị còi xương, cần cho trẻ ăn nhiều bữa hơn, đa dạng các loại thực phẩm, cần bổ sung cho trẻ các loại thực phẩm có chứa nhiều canxi như: sữa, trứng, tôm, cua, cá, rau xanh và dầu mỡ.

Cháo tôm

Nguyên liệu bao gồm: gạo 50g, tôm 150g, bột gia vị vừa đủ. Tôm rửa sạch, bóc vỏ và càng để riêng. Thịt tôm giã thật nhỏ. Vỏ, càng tôm sấy khô tán bột mịn. Gạo xay thành bột. Tất cả trộn đều, thêm bột gia vị, cho vào nồi, đổ nước vừa đủ nấu thành cháo. Khi cháo chín cho gia vị vào vừa ăn, cháo sôi lại là được. Cho trẻ ăn thường xuyên trong vòng1 tháng, 1 ngày/lần.

Bột chân cua

Bạn hãy chọn những con cua khỏe mạnh, rửa sạch, lấy 300g chân cua  tán thành một mịn. Hạt sen 50g, đậu xanh 50g cũng tán thành bột mịn. Các thứ trên trộn đều với nhau. Ngày ăn 2 lần, ăn trong 20 ngày.  Mỗi lần ăn dùng 1 thìa cà phê bột chân cua hòa vào nước cơm đặc hoặc nước cháo loãng, có thể thêm đường hay muối để ăn cho vừa miệng.

Cháo lòng đỏ trứng gà

Trứng gà 2 quả, luộc chín, lấy lòng đỏ, sấy khô tán bột. Gạo rang vàng 50g,  tán thành bột. Cả hai thứ trộn đều, cho vào nồi, đun sôi, cho gia vị vào cho vừa ăn, mỗi ngày cho trẻ ăn một lần vào lúc đói. Cần ăn ít nhất là trong vòng 20 ngày.

Cháo cá

–  Chọn cá quả đầu bẹt( 300g),lưng đen,  vảy ở bụng trắng, làm sạch cá bỏ nội tạng, đem hấp cách thủy cho chín, gỡ lấy thịt nạc ướp bột gia vị, xương cá giã nhỏ lọc lấy 200ml nước. Gạo 50g, xay thành bột, rau cải xoong 50g, rửa sạch thái thật nhỏ (có thể giã nhỏ rồi vắt lấy nước cho vào cháo). Cho bột gạo vào nước cá, đun lửa nhỏ, cháo chín cho rau cải xoong, thịt cá, nêm nếm gia vị vừa ăn. Cho trẻ ăn ngày 2 lần,  trong vòng 30 ngày.

– Cá trắm đen 1 con, làm sạch, chú ý bỏ mật, rồi cắt khúc, xào qua với hành, gừng, và một ít dầu thực vật, rồi đổ nước hầm nhừ, chia ăn nhiều lần trong ngày.

Cháo táo tàu:

Nguyên liệu bao gồm: táo tàu 5 quả, ngưu tất 10g, hà thủ ô 15g, đường trắng 20g,  gạo 50g. Ngưu tất, hà thủ ô ngâm rượu vang 7 ngày sau đó sấy khô tán thành bột. Gạo xay thành bột, táo tàu bỏ hạt giã nhỏ lọc lấy 250ml nước. Cho bột hà thủ ô, ngưu tất, bột gạo vào đun lửa nhỏ, cháo sôi cho đường vào quấy đều, cháo sôi lại là được. Cho trẻ ăn ngày 1 lần lúc đói. Cho trẻ ăn liền trong vòng 20 – 30 ngày.

Rùa hấp:

Bạn hãy chọn một con rùa đen 1 khoảng 400g, gừng 2g, hành khô 5g. Rùa rửa sạch, mổ bụng bỏ nội tạng. Hành, gừng giã nhỏ cùng với bột gia vị  cho vào bụng rùa, đem hấp cách thủy. Cho trẻ ăn ngày 2 lần lúc đói. Cần ăn 5 ngày, có thể cách 2 – 3 ngày ăn 1 ngày.

Một số món ăn khác

– Sò biển 100g, rửa sạch, nấu nhuyễn cho một chút muối rồi ăn vài lần.

– Hến 10 con, làm sạch, đánh đều với một quả trừng gà rồi hấp cách thủy, ăn trong ngày,

– Xương sụn lợn 500g, rửa sạch hầm nhừ với 50 g đậu tương rồi cho trẻ ăn với lượng thích hợp.

Chế độ dinh dưỡng

– Khi trẻ ăn bổ sung cho trẻ ăn các loại thực phẩm có chứa nhiều canxi như: sữa, trứng, tôm, cua, cá, rau xanh và dầu mỡ. Ngoài ra, cần cho trẻ ăn nhiều bữa, đa dạng các đa dạng các loại thực phẩm nhưng phải đủ các chất đạm như thịt, cá, trứng, sữa, các loại gan động vật; chất đường như cơm, cháo, khoai, sắn, ngô, đậu, bánh kẹo; chất mỡ như dầu thực vật dùng xào nấu thức ăn, mỡ lợn, gà…

– Đối với trẻ bú mẹ nên cho ăn bổ sung thêm các loại thực phẩm có chứa nhiều canxi: sữa, cua, tôm, cá trong các bữa ăn hàng ngày (cần xóa bỏ quan niệm cho trẻ ăn xương ống, xương chân gà sẽ chống được còi xương).

– Cho dầu mỡ vào bữa ăn hàng ngày của trẻ: vì vitamin D, A là loại tan trong dầu, nếu chế độ ăn thiếu dầu mỡ thì dù có được uống vitamin D trẻ cũng không hấp thu được nên vẫn bị còi xương.

Thuốc cho trẻ bị còi xương

Những thuốc thường được dùng để điều trị  còi xương cho trẻ là: vitamin D,  canxi – gluconat, vitamin B1, B6, B12, hay poly vitamin.

– Cho trẻ uống vitamin D 4000 UI/ngày trong 4 – 8 tuần, trong trường hợp trẻ bị viêm phổi, tiêu chảy cần tăng liều 5.000 – 10.000 UI/ngày trong 1 tháng, hoặc cho trẻ tiêm vitamin D 200.000 UI/uống, 3 tháng tiêm nhắc lại một lần trong năm đầu tiên.

– Cho trẻ uống thêm các chế phẩm có canxi như: canxi B1 – B2 – B6: 1 – 2 ống/ngày, trẻ lớn có thể ăn cốm canxi 1 – 2 thìa cà phê/ngày.

Nếu bạn có điều kiện hãy đưa trẻ đi khám tại các phòng khám tư vấn dinh dưỡng nhi, để khám và tư vấn cách chăm sóc tốt nhất cho bé của bạn.

Tắm nắng

– Tắm nắng cho trẻ hằng ngày: để chân, tay, lưng, bụng trẻ lộ ra ngoài từ 10 -15 phút lúc buổi sáng (tốt nhất là trước 9 giờ). Về mùa đông không có ánh nắng cho trẻ đi tắm điện ở khoa vật lý liệu pháp tại các bệnh viện.

Tắm nắng rất tốt cho bé. Bởi vì, dưới da bé sẵn các tiền vitamin D là 7 dehydrocholesterol, dưới tác dụng của tia tử ngoại của ánh nắng mặt trời các tiền vitamin sẽ bị hoạt hóa chuyển thành vitamin D. Vitamin D có tác dụng điều hòa chuyển hóa và hấp thu canxi, phospho, ánh nắng mặt trời phải được chiếu trực tiếp trên da mới có tác dụng, nếu qua lần vải thì sẽ còn rất ít tác dụng.

1. Bệnh còi xương sớm ở trẻ dưới 6 tháng tuổi

Trẻ còi xương sớm thường gặp nhiều ở nước ta, nguyên nhân là do mẹ không cho trẻ ra ngoài ánh sáng mặt trời, chế độ ăn sau sinh lại kiêng khem nên thiếu các chất khoáng, các chất giàu canxi.

Các biểu hiện đầu tiên xuất hiện từ tuần tuổi thứ 2.

• Trẻ hay nấc cụt, nôn khi bú sữa (do co thắt cơ hoành, co thắt dạ dày)
• Khi trẻ thở có tiếng rít (do mềm sụn thanh quản).
• Trẻ dễ bị kích thích, ngủ kém, hay giật mình.
• Trẻ ít mọc tóc, tóc mỏng, đặc biệt là phần tóc phía trước và sau gáy (“dấu chiếu liếm”).
• Thóp rộng, bờ thóp mềm, chậm liền.
• Biến dạng xương.

Động tác bú làm xương hàm trên khép lại và nhô ra phía trước so với xương hàm dưới, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, trẻ sẽ bị biến dạng lồng ngực, cột sống và tay, chân.

• Trẻ chậm phát triển vận động, lực cơ yếu.
• Trẻ chậm biết lẫy, biết ngồi (bình thường trẻ biết lẫy lúc 3 tháng tuổi, 6 tháng biết ngồi)
• Trẻ bị rối loạn tiêu hóa, có thể đi ngoài phân sống.

Hộp sọ trẻ bị bẹp theo tư thế nằm.

2. Còi xương ở trẻ trên 6 tháng tuổi

Thiếu ánh nắng mặt trời cũng là nguyên nhân gây nên còi xương ở trẻ em

Gặp nhiều nhất ở trẻ 6 – 18 tháng tuổi.

Nguyên nhân trẻ còi xương trong giai đoạn này là do thiếu ánh nắng, chế độ dinh dưỡng của trẻ không hợp lí, và thường kết hợp với suy dinh dưỡng.

• Trẻ chậm mọc răng, mất men răng, thóp liền chậm. (Có thể tính nhanh số răng trẻ mọc bằng số tháng tuổi trừ 4, ví dụ nếu trẻ 6 tháng tuổi thì mọc khoảng 2 răng, trẻ 8 tháng tuổi mọc khoảng 4 răng)
• Trẻ hay quấy khóc về đêm, ra mồ hôi trộm.
• Biến dạng xương.

Trẻ chậm phát triển chiều cao, khung xương chậu hẹp.

• Trẻ chậm phát triển vận động hơn so với các bạn cùng trang lứa, bụng to.
• Trẻ chậm biết bò (7 tháng), biết đi (9 tháng).
• Trẻ biếng ăn.

Một số dấu hiệu khác:

• Quan sát kỹ hơn để xem trẻ có bị vòng cổ tay, cổ chân, chi dưới cong hình chữ X, chữ O (chân vòng kiềng), chi trên như cán vá.
• Trẻ có thể gù vẹo cột sống, lồng ngực ức gà.

Khi trẻ có nhiều biểu hiện như trên, bố mẹ nên đưa trẻ đi khám để được các bác sĩ chuyên môn phát hiện và điều trị kịp thời.

Còi xương là bệnh do thiếu vitamine D hoặc rối loạn chuyển hóa vitamine D, làm cho xương mềm, xốp dẫn đến biến dạng xương.

 1. Nguyên nhân chủ yếu đầu tiên là do thiếu ánh sáng mặt trời

Tuy nước ta là một nước nhiệt đới, có nhiều ánh sáng mặt trời xong còi xương vẫn là một bệnh phổ biến. Do một số nguyên nhân sau đây:

– Do kiêng cử, cứ để trẻ ở trong buồng tối những tháng đầu sau sinh, không cho trẻ ra tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, sợ trẻ tiếp xúc với nắng.

– Do nhà ở chật chội, tối tăm, thiếu ánh sáng.

– Ở những vùng nhiều sương mù, mùa đông có ít ánh sáng hơn thì trẻ dễ mắc bệnh còi xương. Chính vì thế mà trẻ em còi xương ở miền Bắc nước ta nhiều hơn miền nam.

2. Do thói quen ăn uống

– Chế độ ăn của trẻ thiếu cả vitamin D và canxi, tỷ lệ canxi/ photpho thấp.

– Trẻ được nuôi bằng sữa bò dễ bị còi xương hơn trẻ bú sữa mẹ mặc dù hàm lượng vitamine D trong 2 loại sữa này đều ít như nhau, vì canxi trong sữa mẹ dễ hấp thu hơn sữa bò nên nhu cầu vitamine D ở trẻ bú mẹ có ít hơn.

– Trẻ ăn nhiều chất bột sớm (ăn dặm sớm) sẽ dễ bị còi xương vì trong tinh bột có nhiều loại acid sẽ kết hợp được với canxi tạo thành muối không hòa tan làm cho sự hấp thu canxi ở ruột giảm.

Trẻ ăn nhiều chất bột sớm (ăn dặm sớm) sẽ dễ bị còi xương

3. Do di truyền

Tình trạng thiếu hụt nặng vitamin D của người mẹ trong thời gian mang thai có nguy cơ gây còi xương sớm ở trẻ sơ sinh. Đó là do cân bằng canxi nội mô ở bào thai bị phá vỡ và gây rối loạn quá trình khoáng hóa xương, dẫn đến còi xương từ trong bào thai. Hàm lượng vitamin D trong sữa mẹ thấp, nên trẻ sơ sinh chủ yếu dựa vào lượng vitamin D dự trữ thu được qua rau thai để đáp úng nhu cầu cơ thể.

 4. Một số yếu tố thuận lợi khác

– Tuổi: trẻ em dưới 1 tuổi là dễ mắc bệnh nhất (độ tuổi này hệ xương đang phát triển mạnh nhất)

– Trẻ có làn da nâu, da đen dễ mắc bệnh còi xương hơn do cơ chế bảo vệ tự nhiên chống lại sự tổng hợp vitamine dưới tác dụng của ánh nắng mặt trời.

– Trẻ đẻ non, sinh đôi, sinh ba dễ bị còi xương do cơ thể trẻ không được tích lũy đủ vitamine D và các khoáng chất trong thời kỳ bào thai.

– Trẻ bị mắc các bệnh nhiễm khuẩn, đặc biệt là nhiễm khuẩn hô hấp và tiêu hóa, dễ bị còi xương.

– Những trẻ bị rối loạn tiêu hóa kéo dài, tắc mật bẩm sinh làm cản trở sự hấp thu vitamine D và canxi ở ruột.

Còi xương là bệnh phổ biến và hậu quả nghiêm trọng cho trẻ em, thế hệ tương lai của đất nước, vì vậy phòng chống bệnh còi xương là một vấn đề ưu tiên của sức khỏe cộng đồng.

Sống tiện nghi trong nhà thừa máy lạnh nhưng thiếu ánh nắng mặt trời; ăn nhiều thịt giàu đạm để mau bụ bẫm; không được bú sữa mẹ thường xuyên vì mẹ sợ xấu ngực…

Đó là những nguyên nhân còi xương thường gặp nhất trong nhóm trẻ con nhà giàu, có điều kiện ăn uống đầy đủ. Tình trạng này đang gia tăng một cách đáng lo ngại.

Thực tế khám và tư vấn tại viện dinh dưỡng quốc gia cho thấy, còi xương là bệnh rất phổ biến ở trẻ dưới ba tuổi, trong đó có nhiều nguy cơ là: trẻ sinh non, sinh đôi; trẻ nuôi bằng sữa bò; trẻ quá bụ bẫm; trẻ sinh vào mùa đông… với nguyên nhân chủ yếu do cơ thể thiếu hụt vitamin D, làm ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ và chuyển hoá canxi và phốtpho, là những chất cần thiết cho sự phát triển của xương.

Những trẻ không được bú mẹ sẽ dễ bị còi xương hơn. Có không ít trẻ có cân nặng tốt, thậm chí thừa cân cũng bị còi xương do cha mẹ giữ gìn quá cẩn thận nên ít được tiếp xúc với ánh nắng, chế độ ăn lại không cân đối. Nhiều bà mẹ thấy con bị còi xương thì tìm cách bổ sung canxi. Thực ra, nếu cung cấp đủ canxi mà thiếu vitamin D thì dưỡng chất trên cũng không hấp thu được.

Trẻ cần được chăm sóc thật tốt khi bị còi xương.

Dấu hiệu trẻ còi xương

Trong sinh hoạt: trẻ hay quấy khóc, ngủ không yên giấc, hay giật mình, ra nhiều mồ hôi khi ngủ. Xuất hiện rụng tóc vùng sau gáy tạo thành hình vành khăn. Răng mọc chậm, trương lực cơ nhão, táo bón. Bụng trẻ thường bị to bè.

Biểu hiện ở xương sọ: thóp rộng, bờ thóp mềm, thóp lâu kín, có các bướu đỉnh, bướu trán (trán dô), đầu bẹp cá trê, lồng ngực có khi biến dạng như ngực gà.

Trường hợp nặng có di chứng: xuất hiện chuỗi hạt cườm ở sườn, nhô ức gà, vòng cổ chân, cổ tay, chân cong hình chữ X, chữ O.

Phát triển vận động: chậm biết lẫy, biết bò, đi, đứng…

Trường hợp cấp tính: trẻ có thể bị co giật do hạ canxi máu.

Nên làm gì khi trẻ còi xương?

Cho trẻ tắm nắng hàng ngày: để chân, tay, lưng, bụng trẻ lộ ra ngoài từ 10 – 15 phút lúc buổi sáng (trước 9 giờ). Về mùa đông không có ánh nắng, có thể cho trẻ đi tắm điện ở khoa vật lý liệu pháp của các bệnh viện. Dưới da có sẵn các tiền vitamin D, với tác dụng từ tia tử ngoại của ánh nắng mặt trời, các tiền vitamin sẽ bị hoạt hoá chuyển thành vitamin D. Ánh nắng mặt trời phải được chiếu trực tiếp trên da thì mới có tác dụng, nếu qua lần vải sẽ còn rất ít tác dụng. Ngoài ra cần cho trẻ uống vitamin D 4.000 IU/ngày trong từ 4 – 8 tuần (một đơn vị IU tương đương 0,025 mcg vitamin D tinh chất). Trường hợp trẻ bị viêm phổi, tiêu chảy cần tăng liều 5.000 – 10.000 IU/ngày trong một tháng hoặc cho trẻ tiêm vitamin D 200.000 IU/ống, ba tháng tiêm nhắc lại một lần trong năm đầu tiên. Ngoài ra cần cho trẻ uống thêm các chế phẩm có canxi như canxi B1–2–6 từ 1 – 2 ống/ngày; trẻ lớn có thể ăn cốm canxi từ 1 – 2 thìa càphê/ngày.

Ăn uống hợp lý: cho trẻ thường xuyên bú mẹ. Ăn bổ sung các loại thực phẩm có chứa nhiều canxi: sữa, cua, tôm, cá trong các bữa ăn hàng ngày. Cho thêm dầu mỡ vào bữa ăn của trẻ vì vitamin D là loại tan trong dầu, nếu chế độ ăn thiếu dầu mỡ thì dù có được uống vitamin D trẻ cũng không hấp thu được nên vẫn bị còi xương.

Phòng bệnh từ khi mang thai

Khi có thai người mẹ phải có chế độ làm việc, nghỉ ngơi hợp lý. Sau sinh, cả mẹ và con nên ở trong phòng thoáng mát và đầy đủ ánh sáng. Khi sinh được hai tuần, cho trẻ ra tắm nắng 15 – 20 phút/ngày vào buổi sáng (trước 9 giờ). Cho trẻ uống vitamin D 400 IU/ngày trong suốt năm đầu tiên, nhất là về mùa đông. Khi trẻ đến tuổi ăn bổ sung nên cho trẻ ăn các loại thực phẩm có chứa nhiều canxi như: sữa, trứng, tôm, cua, cá, rau xanh và dầu mỡ.