1. Dinh dưỡng

Tất cả trẻ em nói chung và trẻ bị bệnh tim bẩm sinh (BTBS) nên được cho ăn uống điều độ, đủ chất dinh dưỡng với phong phú các loại thực phẩm, đặc biệt là rau xanh và trái cây.

Trẻ mắc bệnh tim thường hay mệt, khó ăn và dễ nôn. Nên cho trẻ ăn từ từ, chia thành nhiều bữa nhỏ. Bố mẹ nên theo dõi sát sự phát triển của trẻ qua cân nặng để có chế độ dinh dưỡng hợp lý.

2. Thuốc

Trẻ bị BTBS sẽ được bác sĩ chỉ định các loại thuốc khác nhau tùy theo loại bệnh tim và mức độ nặng nhẹ của bệnh.

Cho trẻ uống thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý ngưng thuốc hay tăng giảm liều thuốc vì sẽ khiến bệnh tim trở nên nặng hơn, gây nguy hiểm cho trẻ.

Trong khi dùng thuốc nếu trẻ xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào bất thường, gia đình nên báo ngay cho bác sĩ.

3. Chăm sóc chu đáo, giữ gìn sức khỏe cho trẻ

Trẻ cần giữ vệ sinh răng miệng tốt để tránh bị nhiễm trùng vùng răng miệng, dẫn tới nhiễm trùng máu và nội mạc tim. Bố mẹ nên hướng dẫn trẻ đánh răng, súc miệng sau mỗi bữa ăn và đưa trẻ đi khám răng khoa định kỳ (6 tháng/lần). Khi trẻ bị sâu răng hay nhổ răng, cần báo với bác sĩ nha khoa về tình trạng BTBS của trẻ để bác sĩ có hướng xử lý.

Trẻ bị BTBS rất dễ bị ốm, đặc biệt là khi thay đổi thời tiết. Nên giữ ấm cho trẻ khi trời lạnh, cho trẻ uống đủ nước khi trời nóng, tránh ở những nơi ẩm thấp, thiếu ánh sáng, tránh cho trẻ tiếp xúc với bụi, khói thuốc lá, những người bị bệnh có thể lây cho trẻ.

Không hạn chế hay cấm đoán trẻ bị BTBS vui chơi hay tham gia hoạt động thể dục thể thao. Vận động ở mức vừa phải giúp tăng khả năng hoạt động của tim, tăng cường tâm lý, tinh thần, giúp phát triển thể chất trẻ. Tuy nhiên, không cho trẻ vận động mạnh hay quá nhiều, tránh để trẻ gắng sức.

4. Khám sức khỏe định kỳ

Trẻ bị BTBS nên được khám định kỳ thường xuyên theo chỉ định của bác sĩ. Dù trẻ không có dấu hiệu gì bất thường cũng nên khám theo lịch hẹn để bác sĩ đánh giá diễn tiến của bệnh, phát hiện các biến chứng cũng như điều chỉnh lại liều lượng thuốc cho phù hợp với trẻ.

Với những trẻ đã được phẫu thuật điều trị BTBS cũng nên đi kiểm tra sức khỏe định kỳ, vì một số BTBS vẫn cần phải theo dõi sau phẫu thuật và khi lớn lên, để hạn chế một số vấn đề khác về sức khỏe có thể xảy ra.

Bố mẹ nên theo dõi và đưa trẻ khám lại ngay nếu có bất kỳ triệu chứng nào khác thường như: sốt, ho nhiều, nôn mửa, ỉa chảy kéo dài, quấy khóc, khó thở, rên rỉ, co giật hay hôn mê.

1. Khái niệm

Ho gà là bệnh truyền nhiễm cấp tính ở đường hô hấp do trực khuẩn ho gà gây ra (Bordetella pertussis).

Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp ở trẻ em. Biểu hiện chính của bệnh là những cơn ho đặc biệt.

Ho gà là bệnh lây do tiếp xúc với chất nhầy của đường hô hấp trên (những giọt nhỏ chất nhầy trong không khí bắn từ mũi, họng người bệnh khi ho, hắt hơi), chủ yếu là từ những người tại gia đình (70%), tại trường học (25 – 50%). Dịch ho gà thường xảy ra theo chu kỳ 3 – 5 năm, thường gặp vào mùa đông – xuân, không khí ẩm ướt là điều kiện thuận lợi.

2. Triệu chứng

Triệu chứng của ho gà đặc trưng qua 4 giai đoạn

Giai đoạn ủ bệnh

Từ 7 đến 14 ngày, trẻ thường không có dấu hiệu gì để xác định là bị nhiễm vi khuẩn ho gà.

Giai đoạn xuất tiết

Kéo dài 1 đến 2 tuần, trẻ ho nhiều, ho chủ yếu về đêm. Có thể có sốt nhẹ, hắt hơi, chảy nước mũi, đau rát họng (các triệu chứng như trẻ bị viêm họng, bị cảm).

Giai đoạn kịch phát

Các cơn ho xuất hiện một cách tự nhiên hay do có kích thích nhỏ (chơi đùa, cười, khóc, sặc hoặc ngáp). Trẻ có các dấu hiệu chính sau:

• Ho rũ rượi, thành cơn, càng về sau càng yếu và giảm dần. Ho nhiều làm trẻ thở yếu dần có lúc như ngừng thở, mặt tím tái, mắt đỏ, tĩnh mạch cổ nổi, chảy nước mắt nước mũi.

• Thở rít vào xuất hiện cuối cơn ho hoặc xen kẽ sau mỗi tiếng ho, trẻ thở rít vào nghe như tiếng gà rít.
Ở các trẻ sơ sinh và trẻ quá nhỏ, trẻ sẽ có những cơn ngưng thở ngắn thay cho hiện tượng rít khi hít vào.

• Khạc đàm
Sau kết thúc cơn ho thì trẻ khạc đàm trắng, màu trong, dính như lòng trắng trứng (trong đàm có trực khuẩn ho gà)

• Sau mỗi cơn ho trẻ bơ phờ mệt mỏi, có thể nôn, vã mồ hôi, mạch nhanh, thở nhanh.

• Một số dấu hiệu khác có thể có như chảy máu cam, sốt nhẹ, bầm tím quanh mi mắt dưới.

Giai đoạn phục hồi

Kéo dài trong 1 đến 2 tuần, các cơn ho ngắn lại và số cơn cũng giảm, tình trạng trẻ tốt dần lên, ăn được và vui chơi bình thường. Ở một số trẻ xuất hiện những cơn ho phản xạ kéo dài, tồn tại tới vài tháng.

3. Điều trị

Sau khi được chẩn đoán xác định là bị ho gà, trẻ sẽ được điều trị, và tùy vào tình trạng nặng nhẹ của bệnh và tuổi, mà trẻ có thể được điều trị nội hay ngoại trú. Trẻ được điều trị càng sớm thì càng có ít nguy cơ bị biến chứng. Bà mẹ nên lưu ý những điều sau:

• Nên cho trẻ ăn lỏng hoặc bú nhiều lần trong ngày, từng ít một.

• Khi trẻ ho phải bồng trẻ ngồi dậy và nghiêng đầu về một bên.

• Nếu trẻ ngưng thở, tím tái phải móc đờm giải và tiến hành hô hấp nhân tạo miệng – miệng ngay, sau đó nhanh chóng đưa trẻ đi cấp cứu.

• Tránh cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, khói bếp, bụi.

4. Phòng ngừa

Nếu không được phát hiện và điều trị, ho gà có thể gây nhiều biến chứng nặng như viêm phổi, xẹp phổi, co giật, liệt, loét hàm lưỡi, tụ máu dưới kết mạc, bầm tím mi mắt, và nguy hiểm nhất là chảy máu nội sọ.

Bệnh ho gà có thể phòng ngừa được nếu phát hiện và cách ly sớm cho những trẻ nghi ngờ bị ho gà trong giai đoạn xuất tiết; chủng ngừa vaccine cho trẻ để tạo miễn dịch chủ động.

Hiện nay, vaccine ho gà được tiêm miễn phí cho trẻ dưới 1 tuổi. Theo lịch tiêm chủng mở rộng mới nhất đang được áp dụng (QĐ 845/BYT ngày 17/03/2010) thì trẻ sẽ được tiêm 1 mũi vaccine tổng hợp 5 trong 1 DPT-VGB-Hib để phòng các bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và viêm não mô cầu/viêm phổi vào các thời điểm: đủ 2 tháng, đủ 3 tháng và đủ 4 tháng tuổi.

Một trẻ được coi là tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch vaccine ho gà là phải tiêm đủ 3 liều vaccine phối hợp và 1 liều DTP nhắc lại lúc 18 tháng tuổi.

Bệnh cảm lạnh ở trẻ phát sinh khi đường hô hấp trên bị nhiễm trùng, gây ra các triệu chứng ngạt mũi, chảy nước mũi, hắt hơi, ngứa họng hoặc đau họng, ho, ho có đàm, đau đầu, sốt, khó chịu trong người…Trên lâm sàng, nguyên nhân dẫn đến cảm lạnh thường chủ yếu là do vi rút, cảm mạo do virut chiếm đến 90% trong các ca bệnh, còn nhiễm trùng do vi khuẩn thì thường là bệnh thứ phát sau khi nhiễm vi rút.

Do hệ thống miễn dịch của trẻ vẫn chưa hoàn thiên nên trẻ dễ mắc bệnh cảm hơn người lớn.

Do hệ thống miễn dịch của trẻ vẫn chưa hoàn thiên nên chúng dễ mắc bệnh cảm hơn người lớn. Nhưng một số bậc cha mẹ vẫn cho rằng bệnh cảm là một bệnh tương đối nhẹ, không đáng để lo ngại. vì vậy bậc cha mẹ thường hay bỏ qua và không kịp thời xử lý. Nhưng họ không biết rằng bệnh cảm là một mối nguy hại rất lớn đối với trẻ.

Hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn thiện, nên sau khi bị cảm trẻ rất dễ mắc các bệnh khác như: viêm khí quản, viêm phế quản, đặc biệt là viêm phổi. Nếu trẻ bị mắc bệnh cảm trong thời gian dài không khỏi, thì sẽ dẫn đến bệnh hen suyển phế quản, viêm thận cấp tính, viêm cơ tim…nguy hiểm cho trẻ.

Khi trẻ bị cảm, các bậc cha mẹ nên xử lý như thế nào là tốt nhất?

Đương nhiên khi trẻ bị cảm, bạn cũng không nhất thiết phải lập tức đưa trẻ đến bệnh viện. Vì thường bệnh cảm sẽ khỏi trong vòng một tuần. Tuy nhiên, cần áp dụng các biên pháp sau để làm giảm triệu chứng:

– Cho bé uống nhiều nước vì nước có thể làm loãng vi khuẩn, vi rút, hoặc các độc tố của chúng trong máu. Cho trẻ uống từ 8-10 cốc nước/ ngày. Tốt nhất là nước đun sôi để nguội.

–  Uống nước muối nhạt, ngậm kẹo: nước bọt có thể làm giảm cơn đau họng. Ngậm một viên kẹo hay uống nước muối nhạt đều có thể có tác dụng trên.

–  Xì mũi cho trẻ thật nhẹ nhàng, tiến hành từng bên một: vì khi xì mũi, chất nhầy mang theo vi khuẩn có thể bắn vào lỗ tai, khoang xung quanh mũi làm cho cảm lạnh càng nặng hơn.

–  Thay bàn chải mới cho trẻ: vi rút và vi khuẩn có thể sống vài giờ khi ở ngoài cơ thể. Chúng có thể bám vào bàn chải. Lây nhiễm tái phát vi rut, vi khuẩn làm bệnh cảm càng kéo dài.

–  Giữ cho phòng bé luôn ấm áp và tăng độ ẩm. Cặp nhiệt thườn xuyên, và có thể cho trẻ uống paracetamol nước để giảm đau cổ và những nơi khác.

–  Nếu con bạn trên 1 tuổi, bạn hay xoa dầu gió có bạc hà lên ngực bé trước khi ngủ. Nên nâng đầu giường lên cao một chút để bé dễ thở hơn. Đặt bé lên giường sao cho đầu và ngực hơi lên cao một chút.

Có nên đưa bé đến bác sĩ khám không?

Bé phải được đưa đi khám bác sĩ trong vòng 24 giờ nếu bé không ăn, sốt cao trên 39^oC và cảm thấy khó chịu. Hoặc nếu ho không giảm sau 5 ngày, nếu các triệu chứng khác kéo dài hơn 10 ngày và có triệu chứng mới phát hiện như đau tai.

Phòng bệnh cho trẻ

– Không có phương pháp nào phòng ngừa bệnh cảm lạnh ngoại trừ tránh tiếp xúc với người bệnh.

– Không nên bế bé đến các siêu thị và chỗ đông người tránh nguy cơ nhiễm bệnh.

– Giữ ấm tuyệt đối cho trẻ vào những mùa mưa, lạnh.

– Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, nâng cao sức đề kháng cho trẻ.

Sống tiện nghi trong nhà thừa máy lạnh nhưng thiếu ánh nắng mặt trời; ăn nhiều thịt giàu đạm để mau bụ bẫm; không được bú sữa mẹ thường xuyên vì mẹ sợ xấu ngực…

Đó là những nguyên nhân còi xương thường gặp nhất trong nhóm trẻ con nhà giàu, có điều kiện ăn uống đầy đủ. Tình trạng này đang gia tăng một cách đáng lo ngại.

Thực tế khám và tư vấn tại viện dinh dưỡng quốc gia cho thấy, còi xương là bệnh rất phổ biến ở trẻ dưới ba tuổi, trong đó có nhiều nguy cơ là: trẻ sinh non, sinh đôi; trẻ nuôi bằng sữa bò; trẻ quá bụ bẫm; trẻ sinh vào mùa đông… với nguyên nhân chủ yếu do cơ thể thiếu hụt vitamin D, làm ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ và chuyển hoá canxi và phốtpho, là những chất cần thiết cho sự phát triển của xương.

Những trẻ không được bú mẹ sẽ dễ bị còi xương hơn. Có không ít trẻ có cân nặng tốt, thậm chí thừa cân cũng bị còi xương do cha mẹ giữ gìn quá cẩn thận nên ít được tiếp xúc với ánh nắng, chế độ ăn lại không cân đối. Nhiều bà mẹ thấy con bị còi xương thì tìm cách bổ sung canxi. Thực ra, nếu cung cấp đủ canxi mà thiếu vitamin D thì dưỡng chất trên cũng không hấp thu được.

Trẻ cần được chăm sóc thật tốt khi bị còi xương.

Dấu hiệu trẻ còi xương

Trong sinh hoạt: trẻ hay quấy khóc, ngủ không yên giấc, hay giật mình, ra nhiều mồ hôi khi ngủ. Xuất hiện rụng tóc vùng sau gáy tạo thành hình vành khăn. Răng mọc chậm, trương lực cơ nhão, táo bón. Bụng trẻ thường bị to bè.

Biểu hiện ở xương sọ: thóp rộng, bờ thóp mềm, thóp lâu kín, có các bướu đỉnh, bướu trán (trán dô), đầu bẹp cá trê, lồng ngực có khi biến dạng như ngực gà.

Trường hợp nặng có di chứng: xuất hiện chuỗi hạt cườm ở sườn, nhô ức gà, vòng cổ chân, cổ tay, chân cong hình chữ X, chữ O.

Phát triển vận động: chậm biết lẫy, biết bò, đi, đứng…

Trường hợp cấp tính: trẻ có thể bị co giật do hạ canxi máu.

Nên làm gì khi trẻ còi xương?

Cho trẻ tắm nắng hàng ngày: để chân, tay, lưng, bụng trẻ lộ ra ngoài từ 10 – 15 phút lúc buổi sáng (trước 9 giờ). Về mùa đông không có ánh nắng, có thể cho trẻ đi tắm điện ở khoa vật lý liệu pháp của các bệnh viện. Dưới da có sẵn các tiền vitamin D, với tác dụng từ tia tử ngoại của ánh nắng mặt trời, các tiền vitamin sẽ bị hoạt hoá chuyển thành vitamin D. Ánh nắng mặt trời phải được chiếu trực tiếp trên da thì mới có tác dụng, nếu qua lần vải sẽ còn rất ít tác dụng. Ngoài ra cần cho trẻ uống vitamin D 4.000 IU/ngày trong từ 4 – 8 tuần (một đơn vị IU tương đương 0,025 mcg vitamin D tinh chất). Trường hợp trẻ bị viêm phổi, tiêu chảy cần tăng liều 5.000 – 10.000 IU/ngày trong một tháng hoặc cho trẻ tiêm vitamin D 200.000 IU/ống, ba tháng tiêm nhắc lại một lần trong năm đầu tiên. Ngoài ra cần cho trẻ uống thêm các chế phẩm có canxi như canxi B1–2–6 từ 1 – 2 ống/ngày; trẻ lớn có thể ăn cốm canxi từ 1 – 2 thìa càphê/ngày.

Ăn uống hợp lý: cho trẻ thường xuyên bú mẹ. Ăn bổ sung các loại thực phẩm có chứa nhiều canxi: sữa, cua, tôm, cá trong các bữa ăn hàng ngày. Cho thêm dầu mỡ vào bữa ăn của trẻ vì vitamin D là loại tan trong dầu, nếu chế độ ăn thiếu dầu mỡ thì dù có được uống vitamin D trẻ cũng không hấp thu được nên vẫn bị còi xương.

Phòng bệnh từ khi mang thai

Khi có thai người mẹ phải có chế độ làm việc, nghỉ ngơi hợp lý. Sau sinh, cả mẹ và con nên ở trong phòng thoáng mát và đầy đủ ánh sáng. Khi sinh được hai tuần, cho trẻ ra tắm nắng 15 – 20 phút/ngày vào buổi sáng (trước 9 giờ). Cho trẻ uống vitamin D 400 IU/ngày trong suốt năm đầu tiên, nhất là về mùa đông. Khi trẻ đến tuổi ăn bổ sung nên cho trẻ ăn các loại thực phẩm có chứa nhiều canxi như: sữa, trứng, tôm, cua, cá, rau xanh và dầu mỡ.

Hoa cúc dại tên khoa học là Echinacea, các nhà khoa học đã tìm ra trong nó chất có  tác dụng trong chữa trị cảm cúm, cảm lạnh nhưng theo tổ chức Chăm sóc sức khỏe và điều tiết sản phẩm Anh quốc (MHRA) cho biết có một vấn đề nhỏ xảy ra khi sử dụng thuốc có chứa thành phần hoa cúc cho trẻ em dưới 12 tuổi.

Đối với trẻ em lớn hơn 12 tuổi và người lớn vẫn có thể tiếp tục sử dụng thuốc chiết xuất từ hoa cúc dại để phòng ngừa và điều trị  cảm cúm, cảm lạnh bình thường. Nhưng đối với trẻ nhỏ hơn 12 tuổi,  theo tổ chức Chăm sóc sức khỏe và điều tiết sản phẩm Anh quốc cho biết, nếu cho các bé dùng thuốc thì có nguy cơ rất lớn bị  dị ứng như nổi mề đay, phát ban, khó thở và sốc nếu nặng có thể dẫn đến có tử vong.

Người đứng đầu về chính sách thảo dược ở MHRA- Richard Woodfield, đã nói “Đây không phải là một vấn đề quá nghiêm trọng, nhưng các bậc cha mẹ và những người chăm sóc trẻ cần phải nhận thức được trẻ em dưới 12 tuổi có thể có nguy cơ bị dị ứng. Và các phụ huynh cũng không nên lo lăng quá nếu họ đã từng sử dụng Echinacea cho trẻ dưới 12 tuổi”.

Đối với những sản phẩm được cấp phép sản xuất dùng cho trẻ em trong đó có thành phần Echinacea phải được dán nhãn cảnh báo cho người tiêu dùng. Những bà mẹ có con dưới 12 tuổi cũng nên chú ý, đọc kỹ thành phần, hướng dẫn sử dụng và các tác dụng phụ có thể khi mua thuốc cho trẻ.